Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Η προέλευση του τοπωνυμίου Βέλλιανη
Επιβάλλεται η αλλαγή μετονομασίας ορισμένων χωριών
Τα τελευταία χρόνια ακούγονται συχνά δυνατές φωνές για την επαναφορά παλιότερων ονομάτων σε ορισμένα χωριά του Νομού Θεσπρωτίας, όπως για παράδειγμα της Νεράιδας σε Μενίνα. Ως εκ τούτου θα είναι ευχής έργον ο αρμόδιος φορέας της Νομαρχίας Ηγουμενίτσας, αφού ασχοληθεί με το εν λόγω θέμα, να προβεί στις ανάλογες ενέργειες.
Στις 11.03.2020, η Τοπική Κοινότητα Λίμνη του Δήμου Πωγωνίου, μετά από αίτημα των κατοίκων της, μετονομάστηκε σε Ζαραβίνα, αρχικό της όνομα. (Βλέπ. Εφημερίδα της Κυβέρνησης ( Ν. 4674, παρ. 11, άρθρο 11, ΦΕΚ τ.Α.53/11.03.2020) )
Μετονομασία της Τ. Κ. Βέλλιανης σε Χρυσαυγή
Η Τοπική Κοινότητα Βέλλιανη του Δήμου Σουλίου, σύμφωνα με το υπ’ αριθμ. 1916/10/30.01.1959 του Υπουργείου Εσωτερικών, Τμήμα Αυτοδιοίκησης, μετονομάστηκε σε Χρυσαυγή με το αιτιολογικό ότι το όνομά της είναι ξενικής προέλευσης, σλαβικό ( Βλέπ. Periodiko Step. gr.:
α. Η μετονομασία Τοπωνυμιών
β. Μετονομασία της Τοπικής Κοινότητας Χρυσαυγής του Δήμου Σουλίου )
Οι ενέργειες του Κοινοτικού Συμβουλίου της Τοπικής Κοινότητας Χρυσαυγής του Δήμου Σουλίου για τη μετονομασία της σε Βέλλιανη.
Επειδή η αλλαγή της μετονομασίας της Τ.Κ. Βέλλιανης, για ιστορικούς παραδοσιακούς και θρησκευτικούς λόγους, βρήκε αντίθετους τους Βελλιανίτες, το Κοινοτικό Συμβούλιο της νέας κοινότητας Χρυσαυγής με πρωτοβουλία του Γραμματέα της του Αριστοτέλη Κωνσταντίνου Μπίκα (Τέλη Μπίκα) δύο φορές ομόφωνα προσπάθησε να επαναφέρει την αρχική της ονομασία Βέλλιανη.
Την πρώτη το 1976 επί Προεδρίας του Θωμά Χρήστου Μπίκα (Θωμα- Μπίκα) και τη δεύτερη το 1996 επί Βασιλείου Δημητρίου Λώλου. Δυστυχώς, και τις δύο φορές, αν και χρονικά ή δεύτερη φορά από την πρώτη απείχε είκοσι έτη, η απάντηση του Συμβουλίου Τοπωνυμιών του Υπουργείου Εσωτερικών ήταν η ίδια, αρνητική.
Η προέλευση του τοπωνυμίου Βέλλιανη
Η ίδρυση της αρχαίας Θεσπρωτικής πόλης Ελέας ανάγεται στο 350 π. Χ. , μάλλον από Κορινθίους αποίκους, ενώ η καταστροφή της επήλθε από τους Ρωμαίους το 167 π. Χ. Ενταύθα, ως μαρτυρούν αρχαία κτίσματα[1], με την πάροδο των χρόνων ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε, έξω[2] του αρχαίου οικισμού, χωριό που έλαβε το όνομα Βέλλιανη.
και Κασσιανής Λάζαρη.
(1) Φωτογραφία : εμπροσθόφυλλο
Υποστηρίζεται (Βλ. π.κ.) ότι το όνομα Βέλλιανη προήλθε από το όνομα του αρχαίου οικισμού Ελέα, όπως συνέβη και με την Ελέα της Λευκανίας στην Κάτω Ιταλία, η οποία σήμερα ονομάζεται Velia.
Οι δύο αρχαίες αδελφές[3] πόλεις με το όνομα Ελέα
Στην αρχαιότητα υπήρξαν δύο πόλεις με το όνομα Ελέα :
Η πρώτη στη Λευκανία της Κάτω Ιταλίας Kastella Mare die Velia[4] και η δεύτερη στη Θεσπρωτία το Κάστρο της Βέλλιανης.
Οι ομοιότητες των δύο αδελφών πόλεων
Η Ελέα της Κάτω Ιταλίας (553 π. Χ) είναι κτισμένη επί της ανατολικής πλαγιάς του όρους Στέλα, πλησίον κρήνης και σε απόσταση τριών μιλίων από τις εκβολές του ποταμού Ελέητος. Επίσης σε απόσταση 200 σταδίων, μακράν της πόλης Φαιστού, είχε λιμένα καλόν.
Η Ελέα της Θεσπρωτίας (350 π.Χ.) είναι κτισμένη στη δυτική πλαγιά του όρους Κορύλα, πλησίον λιθίνης κρήνης, (της βρύσης της ΄Ανω Βέλλιανης). Βρίσκεται πλησίον του ποταμού Κωκυτού και η πόλη είχε στο δεξιό βραχίονα του όρμου της Αμμουδιάς, στο ακρωτήριο Χειμέριο, επίνειο (λιμάνι), το οποίο πήρε το όνομα από τον κύριο οικισμό, « Ελέας λιμήν »
Η περιοχή στις δύο ανωτέρω πόλεις ονομαζόταν Ελεάτις .
Για τις ομοιότητες των δύο ανωτέρω αρχαίων πόλεων ο Γερμανός καθηγητής νομισματολόγος και ιστορικός Peter R. Franke, « Die Antiken Münzen von Epirus », B.I. Franz Steiner Verlag Wiesbaden, 1961 σελ. 307 αναφέρει : (μετάφραση από τα γερμανικά ) :
« Οι με το ίδιο όνομα πόλεις στη Λευκανία της Κάτω Ιταλίας και στη Θεσπρωτία της Ηπείρου, συνδέονται με μια σειρά – ποταμό, βουνό – περιοχή με το ίδιο όνομα – σειρά η οποία είναι εμφανής, τόσο εδώ όσο κι εκεί. Οι δύο περιοχές στην αρχαιότητα έχουν στενές εθνολογικές και θρησκευτικοπολιτιστικές σχέσεις … »
(2) Φωτογραφία : εμπροσθόφυλλο
Ιστορικές αναφορές για την προέλευση των ονομάτων Ελέα – Velia– Βέλλιανη.
Ο γεωγράφος και ιστορικός Στράβων (65 π.Χ.) στο 6ο βιβλίο του, κεφ. 1.252, γράφει :
« Κάμψαντι δ’ άλλος συνεχής κόλπος, εν ω πολις, ην οι μεν κτίσαντες Φωκαιείς Υέλην, οι δε ΄Ελην από κρίνης τινός, οι δε νυν Ελέαν ονομάζουσιν, εξ ης Παρμενίδης και Ζήνων εγένοντο, άνδρες Πυθαγόρειοι. …
Φησί δ’ Αντίοχος Φωκαίας αλούσης υφ’ Αρπάγου, του Κύρου στρατηγού, τους δυναμένους εμβάντας εις τα σκάφη πανοικίους πλεύσαι πρώτον εις Κύρνον και Μασσαλίαν μετά Κρεοντιάδου, αποκρουσθέντας δε την Ελέαν κτίσαι. Ένιοι δε του ’νομα από ποταμού Ελέητος, διέχει δε της Ποσειδωνίας όσον διακοσίους σταδίους η πόλις… »
Απόδοση μετάφρασης
Η πόλη Ελέα της Κάτω Λευκανίας κτίστηκε από τους άποικους Φωκαείς, οι οποίοι της έδωσαν το όνομα Υέλη. Αργότερα ονομάστηκε ΄Ελη, εξαιτίας κάποιας κρήνης (βρύσης), και στη συνέχεια οι σύγχρονοι με τον Στράβωνα κάτοικοί της την μετονόμασαν Ελέα, από την οποία κατάγονταν οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι Παρμενίδης και Ζήνωνας.
Εξ’ άλλου, ο Αντίοχος λέει ότι όταν η Φώκαια κυριεύτηκε από τον ΄Αρπαγο, το στρατηγό του Κύρου, όσοι από τους κατοίκους της μπόρεσαν, ανέβηκαν στα πλοία και μαζί με τον Κρεοντιάδη έφθασαν στον Κύρνο και στη συνέχεια στην Μασσαλία, όπου, αφού εξεδίωξαν τους εκεί κατοίκους, έκτισαν την Ελέα. Μερικοί δε υποστηρίζουν ότι πήρε το όνομά της από τον ποταμό Ελέητα που απείχε από την Ποσειδωνία 200 στάδια.(1 στάδιο 182,18 μ.)
– O Ηρόδοτος 1, 167,15 :
« …Και ούτοι μεν των Φωκαιέων τοιούτω μόρω διεχρήσοντο, οι δε αυτών εις το Ρήγιον καταφυγόντες εντεύθεν ορμεόμενοι εκτήσαντο πόλιν γης της Οινωτρίης, ταύτην ήτις νυν Υέλη καλέεται… »
– Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, έκδ. 1927, τόμ. ΚΔ΄. σελ. 305 :
Λήμμα Φώκαια :
« … Mεταχειριζόμενοι οι Φωκαείς ουχί στρογγύλας ναύς, αλλά πεντικοντόρους, ίδρυσαν πολλάς αποικίας, ων κυριώτερoι η εν Ιταλία Υέλη… ».
Λήμμα Ελέα :
« Ελέα (Λατ. Velia) (Αρχ. Γεωγρ.) Περίφημος πόλις της Λευκανίας εν τη κάτω Ιταλία, ιδρυθείσα υπό φυγάδων Φωκαέων τω 553 π.Χ. το πρώτον υπό το όνομα Υέλη (Ηρόδ.Ι.167). Πιθανόν όμως είναι ότι οι Φωκαείς εύρον εκεί τύπον υπό το ετρουσκικόν όνομα Felia. Οι ΄Ελληνες έγραψαν το όνομα Ελέα, το οποίον προφερόμενον μετά του αιολικού δίγαμμα κατήντησε Velia… Η πόλις κείται τρία μίλια από των εκβολών του ποταμού, ον ο Στράβων Ελεήν ονομάζει, διακόσια στάδια μακράν της Παιστού, είχε δε λιμένα καλόν, οι δε κάτοικοι ησχολούντο εις την θάλασσαν επιδιδόμενοι εις το εμπόριον των οξαλμεύτων και καπνιστών ιχθύων . ΄Ητο διάσημος δε ως έδρα της φιλοσοφικής σχολής της ονομασθείσης Ελεατικής. Τα ερείπια αυτής σώζονται προς την ανατολικήν κλιτύν του όρους Στέλλα παρά το Kastell’ a mare della Brucca »
– Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, τόμος 5ος, σελ. 216,
Λήμμα Ελέα :
« Ελέα (Λατινικό Velia).
Αρχαία ελληνική αποικία… Η πόλις ωνομάσθη υπ’ αυτών των Φωκαέων Υέλη και βραδύτερον « ΄Ελη », υπό κρήνης τινός. Το δε όνομά της εν της έπειτα μετεμορφώθη εις Ελέα ».
– Enciclopedia Italiana, « Di Scieneze Leitere ed Arti, Rontata da Ciovanni », Roma MCMXXXVII, τόμ. ΧΧΧV, σελ. 26, 27 : (μετάφραση από τα ιταλικά)
Λήμμα Velia :
«… Το όνομα της πόλης Velia μάς θυμίζει το όνομα της ελληνικής πόλης Ελέας, το οποίο στη λατινική γλώσσα μεταβλήθηκε σε Velia. Και τα δύο ονόματα Velia και Ελέα έχουν την ίδια ρίζα Vel – Vele – Velea, η οποία προήλθε από τον τύπο Υέλη.
Στα τελευταία νομίσματα και επιγραφές, που αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές της Velia και χρονολογούνται στο δεύτερο ήμισυ του πρώτου μ. Χ. αιώνα, αναφέρεται το εθνικό ΥΕΛΕΤΩΝ, το οποίο είναι το γνήσιο όνομα των Φωκαέων και δε διαφέρει από τον τύπο Velea, γιατί το Υ (ύψιλο) μεταβλήθηκε σε V και αργότερα σχηματίστηκε ο λατινικός τύπος Velea – Velia… »
– Ο καθηγητής της αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Σωτήρης Δάκαρης, « Θεσπρωτία » 1972, σελ. 39, παρ. 107 :
« Το σημερινό όνομα Βέλλιανη, τέλος, δεν φαίνεται άσχετο προς το Ελέα, αν λάβουμε υπόψη ότι και η Ελέα της Λευκανίας στην Κάτω Ιταλία ονομάζεται ως σήμερα Velia και ήταν κτισμένη στις εκβολές ποταμού, η δε περιοχή ονομαζόταν επίσης Ελεάτις (Στραβων 6.252) και οι κάτοικοι Ελεάται »
– Ο Βασ. Κραψίτης, « Ιστορία της Παραμυθιάς », Αθήνα 1991, σελ. 34 :
« Η Ελέα (Βέλλιανη) και ατυχώς σήμερα Χρυσαυγή… Το όνομα Βέλλιανη, το έλαβε από το Ελέα, Ελεανή, Βελιανή, Βέλιανη, τούτο δε έχει συμβεί και με την Ελέα της Λευκανίας (Κάτω Ιταλίας), η οποία σήμερα ονομάζεται Velia (Βέλια) ».
– Γεώργιος Ρήγινος – Κασσιανή Λάζαρη : « Ελέας Θεσπρωτίας », Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 2007, σελ. 23 :
« Στην άποψη του καθηγητή Σωτήρη Δάκαρη, ο οποίος θεώρησε ως πιθανότερη θέση για την αρχαία Ελέα το κάστρο της Βέλλιανης, της σημερινής Χρυσαυγής … συνηγορεί το τοπωνύμιο « Βέλλιανη » του νεότερου οικισμού που αναπτύχθηκε στους πρόποδες του υψώματος της αρχαίας πόλης, αν λάβουμε υπόψη το αντίστοιχο παράδειγμα της Κάτω Ιταλίας, όπου η Ελέα της Λευκανίας ονομάζεται μέχρι σήμερα Velia »
Η συμμετοχή του γράφοντος στην μετονομασία της Τ.Κ. Χρυσαυγής σε Βέλλιανη.
Ο γράφων, προκειμένου να συνδράμει στο αίτημα του κοινοτικού συμβουλίου της Τ.Κ. Χρυσαυγής (γενέτειράς του), απέστειλε το μεγαλύτερο μέρος από την παραπάνω έρευνά του, σχετικά με την προέλευση του ονόματος Βέλλιανης, προς το Υπουργείο Εσωτερικών, με ημερομηνία 09.02.1996. ( Βλέπ. το παρακάτω. έγγραφο )
Οι απαντήσεις του Υπουργείου Εσωτερικών προς την Τοπική Κοινότητα Χρυσαυγής
Α΄. απάντηση
…………………………………………………………………………….
« ΘΕΜΑ : Περί μετονομασίας της κοινότητας Χρυσαυγής
ΣΧΕΤ. : Ημέτερον 4892 από 19 Απριλίου 1976
Επί της δι’ ανωτέρω σχετικού υποβληθείσας εις το Υπουργείο υπ’ αριθμ. 5/1.2.1976 αποφάσεως του Κοινοτικού Συμβουλίου Χρυσαυγής περί μετονομασίας της κοινότητος εις Βέλλιανη, έχομεν την τιμήν να γνωρίσουμεν ότι απέχομεν να προτείνομε την έκδοσιν προεδρικού διατάγματος, δια την μετονομασία της εν λόγω κοινότητος, επί τω λόγω ότι το παρ’ ημίν συμβούλιο τοπωνυμιών κατά την συνεδρίασιν αυτού της 26ης Μαϊου 1976 γνωμοδότησεν αρνητικώς με την αιτιολογίαν ότι το όνομα τούτο (Βέλλιανη) θεωρείται ξενικής προέλευσης.
Ο Υπουργός
Κ. Στεφανόπουλος »
Β΄. Απάντηση
« ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ηγουμενίτσα 26 Φεβρουαρίου 1996
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ
ΠΕΡΙΦΕΡΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Ν. ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΑΡΙΘΜ. ΠΡΩΤ. 1946
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΠΗΡ. ΥΠΟΥΡΓ. ΕΣΩΤ.
…………………………………………….
ΘΕΜΑ : Μετονομασία Κοινότητας Χρυσαυγής
1. Στη συνέχεια του αριθμ. 3257/95 εγγράφου μας, αναφορικά με το αντικείμενο του θέματος σας κάνουμε γνωστό ότι το Συμβούλιο Τοπωνυμιών με την από 10-10-96 γνωμοδότησή του που διατυπώθηκε στο 1/1996 πρακτικό του, γνωμοδότησε κατά της μετονομασίας της Κοινότητάς σας σε « Βέλλιανη », γιατί το διδόμενο όνομα είναι ξενόγλωσσο.
2. Σας στέλνουμε φωτοαντίγραφο του αριθμ. 1/1996 πρακτικού του ανωτέρω Συμβουλίου
Στρογγυλή Για την ακρίβεια
Σφραγίδα Η προϊσταμένη της Γραμματείας
Μονογραφή
Αριθμός Πρακτικού 1/1996
Στην Αθήνα σήμερα την 10η Οκτωβρίου 1996 ημέρα της εβδομάδος Πέμπτη και ώρα 14.00 στο κατάστημα του Υπουργείου Εσωτερικών – Δημ. Διοίκησης και Αποκέντρωσης (Σταδίου 27, 3ος όροφος ) συνήλθε σε συνεδρίαση το Συμβούλιο Τοπωνυμιών, που έχεi συγκροτηθεί με την 5625/15-2-1996 απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών Δημ… Διοίκησης και Αποκέντρωσης (ΦΕΚ 209/B/1-4-96)
Στη συνεδρίαση παρέστησαν οι : (Ακολουθούν τα ονοματεπώνυμα 10 συνέδρων)
……………………………………………………………………………..
Αφού διαπιστώθηκε ότι το Συμβούλιο κατά τη συνεδρίαση είχε τη νόμιμη απαρτία, η εισηγήτρια του συμβουλίου Δήμητρα Κουτσούρη εξέθεσε τα παρακάτω για το καθένα από τα θέματα της συνεδρίασης :
Θ Ε Μ Α 13ο
Μετονομασία κοινότητας Χρυσαυγής Νομού Θεσπρωτίας
Η Νομαρχία Θεσπρωτίας με το 3257/95 έγγραφο της, μας διαβίβασε αντίγραφο της 24/95 απόφασης του κοινοτικού συμβουλίου Χρυσαυγής με το οποίο ζητάει τη μετονομασία της κοινότητας σε « Βέλλιανη », σύμφωνα με τις διατάξεις του 11 παρ. 1 του Δ.Κ.Κ.
Το συμβούλιο αφού άκουσε την εισήγηση, είδε όλα τα υποβληθέντα από το δήμο στοιχεία και μετά διαλογική συζήτηση και ανταλλαγή γνωμών
Ομόφωνα γνωμοδοτεί :
κατά της μετονομασίας της κοινότητας Χρυσαυγής του Νομού Θεσπρωτίας σε « Βέλλιανη » , γιατί το διδόμενο όνομα είναι ξενόγλωσσο.
Αθήνα 28 Νοεμβρίου 1996
Ακριβές Απόσπασμα
Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΕΥΔ. ΣΕΡΡΕΛΗ μονογραφή
Γεν. Γραμματέας ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. »
Μάριος Αναστασίου Μπίκας
[1] . Σωτ. Δάκαρη : « Θεσπρωτία », 1972, σελ. 139, παράγρ.403 και
William Leake : « Travels in Northern Greece », τόμ. VI, σελ. 69
[2] . Γεώρ. Ρήγινος – Κασσιανή Λάζαρη : « Ελέας Θεσπρωτίας », Αθήνα 2007, σελ. 25
[3] . Επί Δημαρχίας του αείμνηστου Βασιλείου Δημ. Λώλου, σε συνεργασία με το Νικόλαο Χαρίση Παπαφώτη, ιταλομαθή με σπουδές στην Ελβετία, έχουν γίνει σκέψεις για την αδελφοποίηση των δύο αρχαίων πόλεων, της Ελέας της Θεσπρωτίας και της Ελέας στην Κάτω Λευκανία της Ιταλίας. …
[4] . Επί κλιτύος της οροσειράς Κορύλα, ανατολικά της Τοπικής Κοινότητας Γαρδικίου του Δήμου Σουλίου, σώζεται τοπωνύμιο με την ονομασία Velia. Η απόσταση δε της τοποθεσίας ταύτης από την Παλιά Βέλλιανη (Μονή του Ιωάννη του Προδρόμου) υπολογίζεται, περίπου, σε λιγότερα από δέκα χιλιόμετρα.
