Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Οι Κρήτες συνέβαλαν σημαντικά στην απελευθέρωση της Ηπείρου το 1912 -1913. Η συμμετοχή τους ανήλθε σε επτά χιλιάδες (7.000) άνδρες. Οι ανδρες αυτοί ήταν ενταγμένοι, άλλοι στα Εθελοντικά Σώματα των οπλαρχηγών τους και άλλοι στις τάξεις του τακτικού ελληνικού στρατού.
(Βλ. ομιλία του Κρητικού Ιωάννη Σταυρουλάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαν-νίνων, συμπεριλαμβανομένη στο βιβλίο : « Οι μάχες της Σκάλας και η απελευθέρωση της Παραμυθιάς », επιμέλεια Παναγιώτη Χρ. Τσαμάτου, έκδοση Δήμου Σουλίου 2013, σελ. 25-33 )
Οι οπλαρχηγοί
Στυλιανός Κλειδής, Μανώλης Μπαλαντίνος, Χρίστος Μακρής, Κωνσταντίνος Μάνος, Αντώνης Μάντακας, Παύλος Γύπαρης, Βολουδάκης, Παρασχάκης, Μάρκος Μάντακας, Παπαγιαννάκης, Ανδρεαδάκης, Δαμιανάκης, Πατεράκης Μαλινδρέτος, Σταύρος Σταυρουλάκης και τα τρία αδέρφια Κανάκης, Ηλίας και Μάρκος Δεληγιαννάκης.
Εκτός των παραπάνω οπλαρχηγών υπάρχουν και πολλοί άλλοι.
Από τους Κρήτες που άφησαν τα κόκαλά τους στα σπλάχνα της ηπειρωτικής γης, αναφέρουμε τους :
– Στυλιανό Κλειδή στον Προφήτη Ηλία του Μετσόβου στις 10.11.1912.
– Χρίστο Μακρή στο Δρίσκο στις 27-28.12.1912
– Μανώλης Πατεράκης στη Σκάλα της Παραμυθιάς στις 29.12.1912
– Σπυρίδωνα Μαλινδρέτο στη Μανωλιάσσα στις 02.12.1912
(Βλ. Γεώργιου Καρκάνη, καθηγητή Δ.Ε. Δρ. Θεολογίας : « Η συγκρότηση και η δράση του Κρητικού φοιτητικού «Ιερού Λόχου » κατά τους βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 )
Τα αδέρφια Δεληγιαννάκη
Τρία αδέρφια. Ο Κανάκης, ο Ηλίας και ο Μάρκος Δεληγιαννάκης. Γονείς τους, με καταγωγή από τα Σφακιά Κρήτης, ήταν ο Ιωάννης Δεληγιαννάκης και η Μαρία το γένος Κατριτζή. Γεννήθηκαν στην Τ.Κ.
Φωτό (2) : Αρχείο Χρήστου Νεράτζη : « Ο Μακεδονικός Αγώνας »,
εκδ. Μορφωτικός κόσμος, τόμος 2ος , σελ. 656
Αργυρούπολη του Δήμου Ρεθύμνου. Συγκρότησαν Εθελοντικά Σώματα, πολεμώντας για τη λευτεριά της Μακεδονίας και της Ηπείρου.
Από τους αδελφούς Δεληγιαννάκη ο Ηλίας έπεσε στο Σκρα στις 17 – 18 Μαΐου 1918.
Το 1924, ο αδελφός του Μάρκος, υπηρετούσε στον τακτικό στρατό ως υπολοχαγός πεζικού στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα των Σερρών. Από κει μετέβη στην Αξιούπολη του Κιλκίς και, παραλαβών τα οστά του και το μαρμάρινο σταυρό, τα εναπόθεσε στο οικογενειακό τους νεκροταφείο στην Αργυρούπολη του Ρεθύμνου.
(Πηγή . Υποστρατήγου – Ιατρού Ηλία Δεληγιαννάκη : « Γενεαλογία και ιστορία Δεληγιαννάκηδων –Βαρδουλάκηδων » )
Τρεις αδελφοί, τρεις αρχηγοί, τρεις πρωτοκαπετάνιοι
από την Κρήτη ξεκινούν στον πόλεμο να πάνε,
ν’ αγωνιστούν στην ΄Ηπειρο και στη Μακεδονία,
στα σκλαβωμέν’ αδέλφια τους ελευθεριά να φέρουν.
Πήραν παιδιά δικά τους- ναι, ανίψια κι εξαδέλφια,
Πήραν και φίλους μπιστικούς, τους κρητικούς λεβέντες.
Επήραν και σταυραετούς Σουλιώτες, Ηπειρώτες,
Πούχαν τον πόλεμο γιορτή, τον πόλεμο παιγνίδι.
Τρέχ’ ο Ηλίας πλειά μπροστά για τη Μακεδονία.
Κανάκης για την ΄Ηπειρο, στο Μέτσοβο στο Δρίσκο.
Κι ο Μάρκος ο μικρότερος, Παραμυθιά και Σούλι…
( Το παραπάνω έμμετρο περιέχεται στο βιβλίο : « Οι μάχες της Σκάλας και η απελευ-θέρωση της Παραμυθιάς, (ό.α) σελ. 31 και 32 )
Ο Μάρκος Δεληγιαννάκης (1870-1957)
Ο Μάρκος Δεληγιαννάκης έλαβε μέρος στον Μακεδονικό αγώνα. Από κει, τον Οκτώβριο του 1912 μαζί με το Εθελοντικό του Σώμα, αφού μετέβη στην ΄Ηπειρο, ενετάχθη κάτω από τις διαταγές του Ηπειρωτικού Κομιτάτου και αργότερα του Μικτού Στρατεύματος Ηπείρου. Το Σώμα του είχε έδρα το Πόποβο.
Πήρε μέρος στην κατάληψη της Σκάλας της Παραμυθιάς (24.11.1912) με 26 άντρες. Στη μάχη αυτή τραυματίστηκε ελαφρώς. Απώλεσε τον ανιψιό του Μανώλη Πατεράκη, γιο της αδελφής του, τον οποίο ενταφίασε, εν μέσω πολλών θρήνων, στο νεκροταφείο της ΄Ανω Σέλλιανης, (σήμερα Αγίας Μαύρας). (βλ. π.κ.)
Συμμετείχε και στην ανακατάληψη της Σκάλας της Παραμυθιάς από τον τουρκικό στρατό στις 25-26/12.1912.
Επίσης, μέχρι την απελευθέρωση των Ιωαννίνων (21.02.1913) και της Παραμυθιάς (23.02.1913), έλαβε μέρος σε πολλές μάχες και συμπλοκές εναντίον των Τούρκων.
Είχε δικιά του στρογγυλή σφραγίδα, η οποία στο μέσον έφερνε τον ΄Αγιο Γεώργιο, καβαλάρη να σκοτώνει το δράκοντα και πέριξ αυτής την επιγραφή :
Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΜΑΡΚΟΣ Ι. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΕΞ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ΚΡΗΤΗΣ
Στο Αρχείο του Δημήτρη Μπότσαρη και της Πολεμικής ΄Εκθεσης σώθηκε η αλληλογραφία του με τους αρχηγούς του Μικτού Στρατεύ-ματος της Ηπείρου (Δημ. Μπότσαρη και Χρ. Μαλάμο)
Μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου, αφού συγκέντρωσε 72 αγάδες από την Παραμυθιά και τη γύρω περιοχή, τους εκτέλεσε στο ρέμα « Μπιντούρια και Κατσικιά » της ΄Ανω Σέλλιανης. Για την πράξη του αυτή, σύμφωνα με γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, μετά από διαμαρ-τυρίες των Τσάμηδων και την επέμβαση της Ιταλίας και Αυστρίας, συνελήφθη και για μικρό διάστημα κλείστηκε στις φυλακές των Ιωαν-νίνων. Στη συνέχεια με την επέμβαση των ελληνικών μυστικών υπηρε-σιών, αφέθηκε ελεύθερος και για δέκα (10) χρόνια έζησε με άλλο όνομα στην Αθήνα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ιωάννη Σταυρουλάκη, « Οι μάχες της Σκάλας και η απελευθέρωση της Παραμυθιάς », (ό.α.) σελ.32, ο Μάρκος Δεληγιαννάκης, μετά το τέλος του πρώτου βαλκανικού πολέμου, πολέμησε στη Βόρειο ΄Ηπειρο, στον Ελληνο – βουλγαρικό πόλεμο και, ενώ ήταν γέροντας, στη θρυλική μάχη της Κρήτης 1941.
Μαρτυρίες
( Οι παρακάτω προφορικές μαρτυρίες είναι κατά τέτοιο τρόπο διασκευασμένες, ώστε να μην αλλοιώνεται το πραγματικό του νόημα)
– Πετράκη ΄Αννα : Ληξίαρχος του Δήμου Ρεθύμνου (Επισκοπή) :
« Ο Δεληγιαννάκης Μάρκος γεννήθηκε στην Αργυρούπολη την 15.01.1870. Γονείς του ήταν ο Ιωάννης και η Μαρία, το γένος Κατριτζή. Απεβίωσε την 31.03.1957. Δεν είχε δημιουργήσει οικογένεια. ΄Εφερνε το βαθμό του Λοχαγού .
Αδέρφια του ήταν : Ο Ηλίας (Λοχαγός), η Αικατερίνη, η Ζαχαρένια, ο Κανάκης, ο Γεώργιος, η Αγγελική, και η Πηνελόπη ».
– Μανούσακας Στυλιανός πρόεδρος της Αργυρούπολη Κρήτης :
« Ο Μάρκος Δεληγιαννάκης ήταν ένας πραγματικός ήρωας. ΄Ηταν ψηλός σαν κυπαρίσσι. Είχε φτιάξει δικό του αντάρτικο Σώμα με το οποίο πολέμησε το 1912 και 1913 στη Μακεδονία και στην Θεσπρωτία. Στη Θεσπρωτία τότε υπήρχαν οι Τσάμηδες που κατά-πίεζαν τους ΄Ελλήνες. Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων έπιασε 60 (σ.σ.72) αγάδες της Θεσπρωτίας και τους πήγαινε να τους παραδώσει στα Γιάννενα Εκεί παρουσιάστηκαν οι οικογένειες τους και, για να τους ελευθερώσει, του πρόσφεραν χρυσάφι, όσο ήταν το
βάρος τους. Ο Δεληγιαννάκης σκέφτηκε ότι αν τους πάει στα Γιάννενα, ίσως κάποιοι πάρουν το χρυσάφι και τους αφήσουν ελεύθερους. Γι’ αυτό έβαλε τα παλικάρια του και όλους τους εκτέλεσαν. Για την εκτέλεση αυτή οι Ιταλοί και οι Αυστριακοί, που ήταν εναντίον της Ελλάδας, διαμαρτυρήθηκαν και ζήτησαν από το Βενιζέλο να πιάσει το Δεληγιαννάκη και να τον εκτελέσει. Ο Βενιζέλος διέδωσε ότι τον συνέλαβε και τον εκτέλεσε. Στην πραγ-ματικότητα όμως εκτέλεσε κάποιον κατάδικο. Ο Δεληγιαννάκης τότε έφυγε από το χωριό και με άλλο όνομα έζησε στην Αθήνα περίπου δέκα χρόνια. Την ιστορία αυτή, δηλαδή την εκτέλεση των αγάδων, μας την είπε και ο χωριανός μας ο Γεωργουλάκης που την εποχή εκείνη (1913) είχε κάνει αστυνομικός Διοικητής στα Γιάννενα.
Στη Θεσπρωτία βάφτισε πολλά παιδιά, με τα οποία αργότερα δεν είχε καμία επικοινωνία. Μια μέρα της δεκαετίας του 1950 ήρθε στην Αργυρούπολη ο Νομάρχης του Ρεθύμνου, βρήκε το Δελη-γιαννάκη και του είπε :
– Ένα βαφτιστικό σου από τη Θεσπρωτία είναι βουλευτής και Υπουργός στην Αθήνα. Με πήρε τηλέφωνο και μου είπε ότι θέλει να σου βγάλει σύνταξη, γιατί πολέμησες για την πατρίδα.
– Όχι, δεν θέλω σύνταξη. Εγώ πολέμησα για την πατρίδα χωρίς αντάλλαγμα.
Αν θυμάμαι καλά, το όνομα του Θεσπρωτού Βουλευτή και Υπουργού ήταν Αθανασάκης (σ.σ.Αθανασίου).
Ο Δεληγιαννάκης πέθανε το 1957 και είναι θαμμένος στην Αργυ-ρούπολη στο ιδιωτικό νεκροταφείο των Δεληγιαννακαίων. Εγώ είχα μια φωτογραφία του και με βάση αυτή ένας Άγγλος μου έφτιαξε από πέτρα το άγαλμά του, ύψους, περίπου 2 μέτρων, το οποίο έχω στον κήπο μου ».
Διευκρίνιση
Διαβάζοντας ο Θεσπρωτός την παραπάνω παράγραφο – «Ένα βαφτι-στικό σου από τη Θεσπρωτία είναι βουλευτής και Υπουργός στην Αθήνα… », σχηματίζει την εντύπωση ότι « το βαφτιστικό του Μάρκου Δεληγιαννάκη » ήταν ο Ποποβίτης, βουλευτής και υφυπουργός Εσωτερικών Αθανασίου Νικόλαος. Η άποψη αυτή, αν και είναι ευρέως διαδεδομένη στην Αργυρούπολη Ρεθύμνου, σύμφωνα με τις παρακάτω μαρτυρίες, δεν είναι σωστή :
α. Η Δώρα Αθανασίου, σύζυγος του Νικόλαου Αθανασίου :
« Το Νίκο, τον άνδρα μου, ήθελε να βαφτίσει ο Κρητικός Δελη-γιαννάκης Μάρκος. Τελικά όμως τον βάφτισε η Ρούσιω (Μαρία) του Κουτούπη. Μάλιστα, όταν εμάς μάς στεφάνωσε ο Ναπολέων Ζέρβας, η Ρούσιω πείσμωσε. Παρά ταύτα όμως, αργότερα βάφτισε το γιο μας το Βασίλη. Με το Δεληγιαννάκη ο Νίκος είχε αλληλο-γραφία, την οποία εγώ, μετά το θάνατο του, έχω παραδώσει στο γιο μου Βασίλη.
β. Η Ευθαλία Κούρτη, κόρη της Ρούσιως (Μαρίας) Κουτούπη :
« Το Νίκο Αθανασίου τον βάφτισε η μάνα μου, η Ρούσιω (Μαρία), σύζυγος του Θοδωρή Κουτούπη, η οποία ήταν αδερφή του Κώστα Ζορκάδη, που τον σκότωσαν στο Σούλι το 1912 ».
Ο Αθανασίου Νικόλαος γεννήθηκε στο Πόποβο (σήμ. Αγία Κυριακή) την 1.1.1912. και απεβίωσε την 07.09.1989 (πηγή : Η Ληξίαρχος της Δημοτικής Ενότητας Παραμυθιάς Χριστίνα Γώγου )
« τα όρη εδρασκέλιζε και τα βουνά επήδα » ….
Φωτό (3) : Τη φωτογραφία μού την έστειλε ο Θωμάς Γκίνης.
– Αριάδνη Καληβρετάκη (ανιψιά του Μάρκου Δεληγιαννάκη)
(…) « Με τη γερμανική Κατοχή, ο θείος μου ο Δεληγιαννάκης Μάρκος, αδερφός του πατέρα μου Κανάκη, έμενε στο χωριό Αργυρούπολη. ΄Εμαθαν οι Γερμανοί για την πολεμική του δράση εναντίον των Τούρκων, φοβήθηκαν και ήρθαν και τον βρήκαν.
– Μια φορά την εβδομάδα θα έρχεσαι στα Χανιά, για να δίνεις παρόν στο Διοικητή, του είπαν.
– Εγώ είμαι γέρος, τους απάντησε. Δεν μπορώ να έρχομαι στα Χανιά. Αν μπορούσα, θα καβαλίκευα το άλογό μου και θα έβγαινα στο βουνό.
– Τότε θα ερχόμαστε εμείς.
Και πράγματι μια φορά την εβδομάδα έρχονταν στο σπίτι του δυο Γερμανοί στρατιώτες. Χτυπούσαν την εξώπορτα. Ο ένας έμενε έξω στην αυλή, ενώ ο άλλος ανέβαινε στο δωμάτιό του, καθόταν λίγο και ύστερα κατέβαινε και έφευγαν για τα Χανιά.
Ο Μάρκος Δεληγιαννάκης, έκανε στην Αργυρούπολη ένα από τα κτήματά του νεκροταφείο. Το νεκροταφείο αυτό ονομάζεται νεκρο-ταφείο των Δεληγιαννακαίων. Σ’ αυτό είναι θαμμένος ο ίδιος και πολλοί άλλοι συγγενείς του ».
– Σπύρου Μουσελίμη : « Το Πόποβο », Γιάννινα 1970, σελ. 49 :
« Ο Δεληγιαννάκης (σ.σ. μετά την απελευθέρωση της Παρα-μυθιάς 23.02.1913) επί κεφαλής ομάδας ανταρτών από το Πόποβο και των δικών του συγκεντρώνει από τα τουρκοχώρια της Τσαμουριάς 72 αγάδες, τους μεταφέρει στην τοποθεσία « Λίβερη » της Σέλλιανης και τους εκτελεί κοντά στο μέρος που είχε πέσει ο ανεψιός του ο Μανώλης, στη μάχη της 25 Νοέμβρη 1912 (σ.σ. 26 .11. 1912 ) »
– Σταύρου Γ. Παπαμώκου[1] (1916 – 2015) : « Η Σέλλιανη χθες και σήμερα », Αθήνα 1997, σελ. 160 :
Σελ. 165 : (…) « Ο οπλαρχηγός Μάρκος Δεληγιαννάκης επί κεφαλής ομάδας Κρητικών μαχητών, αλλά και άλλων ενόπλων από τα γύρω χριστιανικά χωριά, κατέβηκαν στα Τουρκοχώρια της Τσιαμουριάς και συνέλαβαν 72 Τουρκαλβανούς, τους οποίους μετέφεραν δεμένους στο απόμερο και ολοσκότεινο ρέμα « Μπι-ντούρια και Κατσικιά » της Σέλλιανης και τους εκτέλεσαν. Για τη θανατική αυτή εκτέλεση των 72 Τουρκαλβανών, υπάρχουν διάχυ-τες πληροφορίες, ότι ο Δεληγιαννάκης κατακρίθηκε και ελέγ-χθηκε …
΄Οσον αφορά τον τόπο που επιλέχτηκε για τη θανατική εκτέλεση των 72, γράφηκε ότι είναι ο τόπος όπου έπεσε, πολεμώντας ο Μανώλης Πατεράκης. Αυτό είναι ανακριβές. Διότι ο Μανώλης Πατεράκης σκοτώθηκε στο Ελευθεροχώρι, κοντά στη Σκάλα, στο πεδίο της Μάχης. Ενώ τα Μπιντούρια και η Κατσικιά είναι τοποθεσίες που βρίσκονται στην περιοχή της Σέλλιανης, κοντά στις οποίες δεν έγινε καμιά απολύτως μάχη ή σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων.
Ο δε Μάρκος Δεληγιαννάκης, ο γενναίος αυτός αρχηγός ανταρτών, το νεκροταφείο της Σέλλιανης προτίμησε και κήδεψε τον ψυχογιό και ανεψιό του Μανώλη Πατεράκη, ο οποίος έπεσε μαχόμενος εναντίον των Τούρκων στη Σκάλα της Παραμυθιάς στις 25 Νοεμβρίου 1912. Στον τάφο του Μανώλη Πατεράκη είχε στηθεί μνημείο, το οποίο σώζονταν ως το 1943 οπότε η Σέλλιανη κατά-στράφηκε από τους Γερμανούς κατακτητές ».
Σελ. 162. : « … Ο Μανώλης Πατεράκης … τάφηκε στο νεκρο-ταφείο της Σέλλιανης (σ.σ. σήμερα Αγίας Μαύρας), στη δεξιά πλευρά του, από την είσοδο προς το Ναό της Αγίας Τριάδας, όπου δίπλα του δεν είχε ταφεί ως τότε κανένας άλλος νεκρός … »
– Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπειρωτών Αθήνας Σαρακατσάνικα τραγούδια της Ηπείρου, Αθήνα 1983, σελ. 34
Θ .Γ. Γόγολος, καθηγητής Φιλόλογος και Θεοχάρης Γιαννακός.
Του Μάρκου Δεληγιαννάκη
Σαν τι κακό σας έκανα, κι μι κατηγουράτι;
Ιγώ χουριά δεν έκαψα και σκλάβους δεν επήρα.
Ιγώ τους πρώτους έμασα, εξήντα δυο νουμάτους.
Στη Σέλλιανη τους έσυρα, στο μνήμα του Μανώλη
– Ξύπνα, Μανώλη ψυχογιέ, απού το μαύρου χώμα,
να δεις αρνιά που σου ’φερα, κριάρια σουβλισμένα.
– « Οι μάχες της Σκάλας και η απελευθέρωση της Πάραμυθιάς » , σελ. 33 (ό.α.) :
« Η τοπική λαϊκή ρίμα αποθανάτισε το μεγάλο αγωνιστή και την απαρηγόρητη θλίψη του για το χαμό του ανιψιού του Μανώλη Πατεράκη με τους εξής στίχους :
Το τι κακό σας έκαμα εγώ ο Ντεληγιαννάκης;
Εγώ χωριά δεν έκαψα και σκλάβους δεν επήρα.
Εγώ αγάδες έμασα βδομήντα δυο κεφάλια.
Στη Σέλλιανη τους πέρασα, στον τάφο του Μανώλη.
Και του Μανώλη φώναξα και του Μανώλη κρένω :
– Μανώλη μου, σ’ αφήνω εδώ, φεύγω για την πατρίδα.
Κι αν με ρωτήσ’ η μάνα σου κι η δόλια αδελφή μου,
Μανώλη μου, τι να της πω, να την παρηγορήσω… »
( Σε άλλη ειδική συνέχεια θα δημοσιευθεί η αλληλογραφία του Μάρκου Δεληγιαννάκη με τον αρχηγό του Μικτού Στρατεύματος Ηπείρου, υπολοχαγό Δημήτριο Ν. Μπότσαρη )
Βιβλιογραφία
– Ηπειρωτική Εστία (περιοδικό) Τ.10. Φεβρουάριος 1953
– Σπύρου Μουσελίμη : . « Το Πόποβο », Γιάννενα 1970
– Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπειρωτών Αθήνας : « Σαρακατσάνικα τρα-γούδια της Ηπείρου », Αθήνα 1983
– Σταύρου Παπαμώκου : « Η Σέλλιανη χθες και σήμερα », Αθήνα 1997
– Ηπειρωτική Εταιρεία (περιοδικό) Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1999
– Γεωργίου Μάνου : « Καπετάν Κρομμύδας », Β΄. έκδοση, Δήμος Μολοσσών, Ιωάννινα 2002.
– Παναγιώτη Χρ. Τσιαμάτου, « Οι μάχες της Σκάλας και η απελευθέρωση της Παραμυθιάς », έκδοση Δήμου Σουλίου, 2013.
[1] . Ο Σταύρος Γ. Παπαμώκου γεννήθηκε το 1916 στο χωριό Σέλλιανη (σήμερα Αγία Μαύρα). Αποφοίτησε από το Σχολαρχείο της Παραμυθιάς και από το Πεντατάξιο Διδασκαλείο των Ιωαννίνων. Το Νοέμβριο του 1936 διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό Δοβλά των Ιωαννίνων. Μετά το 1940 και ως το τέλος του σχολ. έτους 1963-64 δίδαξε στα χωριά Πόποβο (σήμ. Αγία Κυριακή της Παραμυθιάς και Κρυσταλλοπηγή) . Τέλος μέχρι τη συνταξιοδότησή του 1970 υπηρέτησε σε διάφορα σχολεία του Πειραιώς. ΄Ηταν παντρεμένος με την Ελένη, το γένος Μήτρο (Δημήτρη) Ντούμα, Κρυσταλλοπη-γή Παραμυθιάς. Μαζί της απόκτησε τρία παιδιά.
΄Ετυχε πολλών ηθικών και τιμητικών διακρίσεων. Το 1997 εξέδωσε το βιβλίο : « Η Σέλλιανη, χθες και σήμερα ». Απεβίωσε στις 18 Φλεβάρη του 2015 στην Ηλιούπολη της Αθήνας, όπου και ετάφη.
