Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα
Εφημερίδα : « Φωνή της Ηπείρου », 19.05.1895 (παλιό ημερολόγιο)
Συνοπτικά για το μεγάλο σεισμό.
Περιοχή : Δυτικά και Νοτιοδυτικά της Παραμυθιάς :
Ημερομηνία : 02.05.1895 (παλιό ημερολόγιο).
Ημέρα : Τρίτη.
Ώρα : 05.00 πρωινή
Μέγεθος : 06.3 της κλίμακας Ρίχτερ ή 07.03 σύμφ. με τα αμερ. συγγράμ.
Χωριά που το πλείστον επλήγησαν : Δράγανη και Καρβουνάρι.
Σύνολο νεκρών : 79 (λεπτομέρειες π.κ.)
Σύνολο τραυματιών : 95 (;)
Σύνολο κατάρρευσης οικιών : 363 (;) (λεπτ. π.κ.)
Δύο (2) Μαΐου 1895, ημέρα Τρίτη
Ο ανταποκριτής της εφημερίδας « Φωνή της Ηπείρου », που διέμενε στα Ιωάννινα, μόλις πληροφορήθηκε τη μεγάλη σεισμική δόνηση στην περιοχή της Παραμυθιάς, μετέβη, μετά από επτά (7) ώρες δύσκολης και κοπιώδους πορείας, στην πόλη του Αγίου Δονάτου, όπως χαρακτη-ριστικά την ονόμασε.
Στην Παραμυθιά οι κάτοικοι, λόγω του σεισμού, έντρομοι εγκατέλειψαν τις οικίες τους. Το αργουλητό δε των σκύλων και το κροτάλισμα των πελαργών πριν και κατά τη δόνηση μεγάλωναν τη φρίκη.
Εδώ υπήρξαν μόνο ρήγματα σε πολλές οικίες, στην εκκλησία της Παναγίας (Μεγαλοκλησιά), καθεδρικο Ναό της πόλης, ως και στο τζαμί που υπήρχε τότε στο κέντρο της Παραμυθιάς, δηλαδή στο μέρος που σήμερα γίνεται η λαϊκή αγορά.
Τρεις (3) Μαΐου (Τετάρτη)
Ο ανταποκριτής της « Φωνής της Ελλάδας », μετέβη από την Παρα-μυθιά, πρώτα στη Δράγανη (σήμερα Αμπελιά) και στη συνέχεια στο Καρβουνάρι, στα δύο δηλαδή χωριά που υπέστησαν τις περισσότερες υλικές καταστροφές και είχαν τα πιο πολλά θύματα και τραυματίες.
Στη Δράγανη : Η Δράγανη, κατοικείτο από γενναίους Χριστιανούς και ήταν ένα από τα καλύτερα χωριά της Παραμυθιάς. Οι πέντε εκκλησίες[1] της μαζί με τα ενενήντα (90) σπίτια μετεβλήθησαν σε ερείπια, μέσα από τα οποία, οι προστρέξαντες σε βοήθεια από τη Σέλλιανη, την Παραμυθιά και τα άλλα γειτονικά χωριά, ανέσυραν :
Εβδομήντα ένα (71) νεκρούς, (36 άνδρες και 35 γυναίκες) και σαράντα πέντε (45) τραυματίες, εντελώς παραμορφωμένους. Τους νεκρούς αυτούς ενταφίασαν δύο, τρεις ή τέσσερις μαζί, αναγιγνώσκοντας σ’ αυτούς ορισμένες μόνο ευχές οι προσελθόντες από τα γειτονικά χωριά ιερείς.
Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν μία λεχώνα μαζί με το νεογνό της, ο γέρων ιερέας παπα – Αναστάσης και ο ανδρείος νέος Λιώλης Πάνος.
(1) « Φωνή της Ηπείρου » της 19.05.1895 (απόσπασμα)
Στο Καρβουνάρι από τις διακόσιες (200) μουσουλμανικές οικίες, παρέμειναν όρθιες μόνο πέντε ή έξι.
Νεκροί επτά (7) και τραυματίες είκοσι (20)
Στο Γκοροβελιάτι (σήμερα Κυρά Παναγιά) κατέπεσαν και οι είκοσι οικίες του και τραυματίστηκαν δέκα (10).
Στο Ζηλεσό (σήμερα Ξηρόλοφο) υπέστησαν ρωγμές όλες οικίες του.
Στο Τσιφλίκι (σήμερα Ραχούλι) κατέρρευσαν δύο (2) οικίες και τραυ-ματίστηκαν πέντε (5).
Στο Σεβαστό κατέπεσαν δέκα (10) οικίες και τραυματίστηκαν δέκα (10).
Στο Παγκράτι (σ.σ. Άνω Παγκράτι) κατέρρευσαν τριάντα (30) οικίες και τραυματίστηκαν δύο (2).
Στην Κάιτσα (συνοικισμός Γκρίκας) κατέπεσαν και οι δεκαοκτώ (18) οικίες της και τραυματίστηκαν δύο (2).
Στο Νικολίτσι (συνοικισμός Ψάκας) κατέπεσαν οι πιο πολλές οικίες, τραυματίστηκε ένας (1) και ανασύρθηκε νεκρή μία (1) κοπελίτσα.
Στη Σκουπίτσα κατέρρευσαν όλες οι οικίες της.
Στο Νεοχώρι, τη Σέλιανη (σ.σ. Πάνω Σέλιανη), το Βοϊνίκο (σήμερα Προδρόμι ), τη Δραγουμή (σήμερα Ζερβοχώρι) και το Γαρδίκι κατέρ-ρευσαν μόνο μερικές οικίες.
Τέσσερις (4) Μαΐου (Πέμπτη)
Στην Παραμυθιά οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να διαμένουν σε σκηνές που πρόχειρα κατασκεύασαν στους κήπους και στην ύπαιθρο, διότι οι αρχές τούς απαγόρευσαν να κατοικούν στις οικίες τους. Εκτός όμως τούτων, η πτώση βροχής επιδείνωσε την καθημερινότητά τους.
Στα χωριά η ζωή των κατοίκων ήταν λίαν δεινή, καθότι γυμνοί, στερού-νταν ακόμα και της τροφής. Ο Δήμαρχος της Παραμυθιάς, Χουσέν εφέντης, απέστειλε παντού άλευρα.
Πέντε (5) Μαΐου (Παρασκευή)
Στη Δράγανη απέστειλαν άρτους οι μεγαλέμποροι της Παραμυθιάς Π.Γ.Ν. Ρίγγας και από την Πάργα ο οίκος Ευάγ. Βασιλάς. Οι κάτοικοι της Παραμυθιάς, Μαργαριτίου, Μαζαρακιάς, Κουρτεσίου, Βράστοβου, Σέλιανης, Ελευθεροχωρίου και Ποπόβου διέμεναν στην ύπαιθρο.
΄Εξι (6) Μαΐου (Σάββατο)
Σημειώθηκαν μικρής έντασης δύο (2) σεισμικές δονήσεις τη νύχτα και μία (1) την ημέρα. Συγκροτήθηκαν Επιτροπές εράνων υπέρ των σεισμο-πλήκτων τόσο στην Παραμυθιά όσο και στα Ιωάννινα.
Ακολουθεί ολόκληρο το δημοσίευμα της εφημερίδας
(2) « Φωνή της Ηπείρου »: 19 Μαΐου 1895 Παρασκευή, σελ. 1. η. φ. (265)
Την νύκτα της 30 Απριλίου προς την 1ην Μαΐου, περί την 4ην ώραν τουρκιστί, ισχυρά δόνησις σεισμού κατετάραξε τους κατοίκους της Παραμυθίας και των πέριξ χωρίων, ιδίως των προς την ΝΔ σειράν, αλλ’ ουδέν απευκταίον συνέβη και η 1η Μαΐου εορτάσθη παντού εν φαιδρό-τητη και την νύκτα οι πάντες κατεκλίθησαν ήσυχοι. Περί την 5ην όμως ώραν της νυκτός της Δευτέρας προς την Τρίτην τρομερός υποχθόνιος βροχηθμός ηκούσθη και η γη εσείσθη άπασα και οι οικίαι εχόρευσαν χορόν δεινόν και επικίνδυνον. Εν τη Παραμυθία μεγίστη επηκολούθησε ταραχή, οι πάντες εξήλθον των οικιών και μέχρι πρωίας πεφοβισμένοι έμεινον υπαίθριοι, αι εκκωφωτικαί δ’ ωρυγαί των κυνών και οι τρομα-κτικοί κρότοι των πελαργών επηύξανον την φρίκη. Αλλά τι είχε συμβεί; κατέπεσον οικίαι; ετραυματίσθησαν πολλοί; Η ημέρα διέλυσε τας από-ρίας ταύτας και ευρέθη ότι πλην ετοιμορρόπων τοίχων ελαχίστων, ουδεμία πτώσις εγένετο εν τη πόλει, πλείσται όμως οικίαι διερράγησαν, ως και η καθολική εκκλησία και το άνω μέρος του τζαμίου της αγοράς. Αλλ’ εν τοις χωρίοις ταχέως διεδόθη η φρικαλέα φήμη ότι κατεστράφη εντελώς η Δράγανη και το Καρβουνάρι και άλλα παρακείμενα χωρία και ότι πλείστοι εφονεύθησαν και δυστυχώς τα πάντα ήσαν αληθή.
3 Μαΐου. Μετέβημεν εις τους τόπους της καταστροφής. Η Δράγανη δύο ώρας απέχουσα της Παραμυθίας, εκ χριστιανών γενναίων και εξ 90 οικιών, εν δ’ εκ των καλλίστων χωρίων της Παραμυθίας, κατεστράφη εντελώς, ουδεμία οικία έμεινεν, πάσαι εκ θεμελίων ενετράπησαν, εκ των ερειπίων δε τη συνδρομή των δραμόντων εκ της Παραμυθίας και Σέλια-νης και αλλαχόθεν, 71 εξήχθησαν πτώματα φρικώδη την θέαν, εξ ών 36 άρρενες εν οις και ο ανδρείος νέος Λιόλη Πάνος και 35 θήλεις, οικογένειαι ολόκληροι εκ τεσσάρων και πέντε ατόμων, μητέρες μετά των βρεφών, πατήρ πολυμελούς οικογενείας, υιός στήριγμα γερόντων γονέων, θυγάτηρ μελόνυμφος, μήτηρ λεχώ μετά του νεογνού αυτής του μόλις το φως της ημέρας ιδόντος και πάλιν αμέσως απελθόντος. Και μη ήσαν ταύτα μόνον τα θύματα ! Τεσσαράκοντα και πέντε προσέτι εξή-χθησαν τραυματίαι, με κατάγματα χειρών, με τρώσεις κεφαλών και μετώπων, και ρινών, παραμορφωμένοι όλως, με μώλωπες, με θλάσεις, εξ ων ο γέρων ιερεύς Παπά Αναστάσης και εξέπνευσε το εσπέρας. Τε-τραυματισμένον παρά την άλλοτε φιλόξενον οικίαν του, την ήδη εις σωρόν ερειπίων μεταβληθείσαν, διακρίνω τον Φίλη Δήμον μελαγχολι-κότατον. Εν τω περιβόλω της εκκλησίας οικείοι θρηνούσιν ους ο τάφος ανήρπασε χθες συγγενείς αυτών, δεχθείς τούτους ανά δύο και τρεις και τέσσαρας ανευ εκκλησιαστικής πομπής και παρατάξεως, αλλ’ απλώς των προσελθόντων ξένων ιερέων αναγιγνωσκόντων ευχάς τινάς. Η κεντρική εκκλησία μετεβλήθη εις ερείπια, επίσης το ελαιοτριβείο αυτής, ένθα διερράγησαν και τα πήλινα μεγάλα δοχεία τα εμπεριέχοντα το έλαιον αυτής περί τας 300 οκάδας όπερ εχύθη. Επίσης κατεστράφησαν και άλλαι τέσσαρες εκκλησίαι πέριξ του χωρίου. Εκ της οικίας του ισχυρού τον λόγον και φιλοξένου Νάνη Δούρου ουδέν απέμεινεν.
Το Καρβουνάρι εκ διακοσίων Μουσουλμανικών οικιών, δύο ώρας μακράν της Παραμυθίας προς Ν ως και μίαν προς Α της Δράγανης μεθ’ ης αποτελεί συνέχειαν λεκανοπεδίου, κατεστράφη επίσης εντελώς, πέντε – έξι δε περίπου οικίαι μείνασαι όρθιοι, έπαθον τοιαύτας βλάβας, ώστε αδύνατον να μείνει τις πλέον εν αυταίς. Επτά εξήχθησαν εκ των ερει-πίων ενταύθα νεκροί και περί τους 20 ετραυματίσθησαν. Εις το παρα-κείμενον Γκοροβελιάτι (σ.σ. σήμ. Κυρά Παναγιά) κατέπεσον αι 20 και μόναι οικίαι αυτού και ετραυματίσθησαν περί δέκα. Εις το Ζιλεσό (σ.σ. σήμ. Ξηρόλοφος) διερράγησαν άπασαι αι οικίαι. Εις το Τσιφλίκι (σ.σ. σήμ. Ραχούλι) κατέπεσον δύο οικίαι και ετραυματίσθησαν πέντε. Εις το Σεβαστόν κατέπεσαν 10 οικίαι και ετραυματίσθησαν τέσσαρες. Εις το Παγκράτι κατέπεσον 30 οικίαι και ετραυματίσθησαν δύο. Εις την Κάιτσα κατέπεσαν 18 όλαι οικίαι και ετραυματίσθησαν δύο και εις (σ.σ.ένας) Νικολίτσι κατέπεσον αι πλείσται των οικιών, ετραυ-ματίσθη εις και εξήχθη νεκρόν εν κοράσιον. Επίσης κατεστράφη η Σκουπίτσα, το δε Νιαχώρι (σ.σ.σήμ. Νεοχώρι) ολίγας βλάβας υπέστη, καίτοι λίαν πλησίον, αλλά και εις Σέλιανην ( σ.σ. σήμ. Κρυσταλλοπηγή) και εις Βοϊνίκον ( σ.σ. σήμ. Προδρόμι) και εις Δραγωμήν ( σ.σ. σήμ. Ζερβοχώρι) και Γαρδίκι κατέπεσον οικίες τινές.
4 Μαΐου. Οι σεισμοί εξακολουθούσιν, αλλ’ αραιότεροι και ανίσχυροι. Εν Παραμυθία πάντες μένουσιν υπό προχείρως σχηματισθείσας σκηνάς εν τοις κήποις και ταις εξοχαίς. Αι αρχαί απηγόρευσαν από της πρώτης ημέρας την εν ταις οικίαις διαμονήν, αλλά και θέλων τις τολμά να μείνει εν αυταίς; Εν τούτοις εις επίμετρον της δυστυχίας ήρξατο βροχή πί-πτουσα από της χθες εσπέρας και πολλοί μένουσιν έτι υπαίθριοι. Φιλαν-θρωπικότατος ο μουδίρης του Μονοπωλείου των Καπνών κ. Θ. Λάιτγεπ, γαμπρός του εν Ιωαννίνοις κ. Μελά, διένειμε περί τα 500 μεγάλα τεμάχια καναβάτσας εκ των αποθηκών και ουκ ολίγοι εξοικονομήθησαν. Εν τοις χωρίοις όμως η κατάστασις εστιν λίαν δεινή. Εισί γυμνοί, ανευ σκηνών και το χείριστον νήστεις. Το δημαρχείον της Παραμυθίας ου προΐσταται ικανότατος ανήρ ο Χουσέν εφέντης, εφρόντισε χθες και έστειλε πανταχού άλευρα, αλλ’ έχουσιν ανάγκην σπουδαίων βοηθημά-των, ίνα μη αποθανώσιν εκ της πείνης και του ψύχους.
5 Μαΐου. Δια τους τραυματίας την πρώτην ήδη ημέραν απεστάλη ο δη-μαρχικός ιατρός κ. Δ.Α. Παναγιωτίδης μετά φαρμάκων, την επομένην δε κατέφθασεν εξ Ιωαννίνων μετά φορτίου άλλου φαρμάκων και ο ιατρός του δημαρχείου της πόλεως ταύτης Τελιάτ εφέντης. Περιποιή-θησαν τους πάντας και ως μανθάνω δύο ή τρεις εισίν επικινδύνως τε-τραυματισμένοις.
Εις την Δράγανην έπεμψαν άρτους οι εν Παραμυθία μεγαλέμποροι αυτάδελφοι κ.κ. Π.Γ.Ν. Ρίγγας, επίσης δ’ εκ Πάργας άλευρον ο οίκος Ευαγγέλη Βασιλά. Αναμένονται βοήθεια εξ Ιωαννίνων και σκηναί, ων έχουσιν μεγίστην ανάγκην ιδίως τα καταστραφέντα χωρία.
Πάντες οι τα πέριξ οικούντες μένουσιν εν τούτοις εκτός των οικιών των και εν Παραμυθία και Μαργαριτίω και Μαζαρακίω, Κουρτέσι και Βραστόβω και εν Σέλιανη, και Ελευθεροχωρίω και εν Ποπόβω.
Το δικαστήριον δεν εργάζεται πλέον, τινές δε των υπαλλήλων έντρομοι ανεχώρησαν δια τα Ιωάννινα. Το Μονοπώλειον των καπνών ανήγειρε σήμερον μ π α ρ ά γ κ α ν και μετέφεραν εκεί τα γραφεία του.
6. Μαΐου. Οι σεισμοί σήμερον έτι αραιότεροι και ασθενέστεροι, μόλις δύο εγένοντο την νύκτα και εις την ημέραν. Συνέστη επιτροπή προς συλλογήν εράνων ενταύθα, ανηγγέλθη δ’ ότι και εν Ιωαννίνοις εγένετο τοιαύτη άλλη. Αλλά πότε θα φθάσωσιν αι βοήθεια αύται; Αύριον αναχωρώ πάλιν, εκ της πόλεως δε της διαμονής μου θα συνεχίσω τας περί του σεισμού του ειδήσεις μου ».
(Συνεχίζεται)
[1] . Οι πέντε εκκλησίες της Δράγανης : Η Κοίμηση της Θεοτόκου, ο Άγιος Δονάτος, ο Άγιας Νικόλαος, ο Άγιος Γεώργιος και η Αγία Βαρβάρα.
