Η #Ίτσα_του_Σάσμα έρχεται στις 19 & 20 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Γιτάνων, στη Θεσπρωτία! Έμμετρα κείμενα, πολυφωνικά και χορός αντίστροφος, μόνο με το φως του Ήλιου. Όλα ανάποδα, δηλαδή (και μυσταγωγικά).
Ευχαριστούμε τον Καθηγητή Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Κο Vassilis Nitsiakos, ο οποίος μας εμπιστεύτηκε τα προσωπικά του βιώματα, όπως τα κατέγραψε στο πρόσφατα εκδοθέν εξαιρετικό βιβλίο του #ΚΑΙ_ΤΟ_ΣΩΜΑ_ΘΥΜΑΤΑΙ…
Η μνήμη είναι το πιο ωραίο καύσιμο του ανθρώπου. Τυχεροί όσοι την φέρουν μέσα τους, τυχεροί κι εμείς που απολαμβάνουμε τον πλούτο της εξ αντανακλάσεως και την μεταγράφουμε σε δική μας!
Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Μάρκελλος (συγγραφέας των έργων Η απαγωγή της Τασούλας, Χορευτική πανούκλα και Δυο πορτοκάλια για τα Χριστούγεννα) εμπνέεται από έναν λαϊκό θρύλο της Ηπείρου για να συνθέσει ένα δημοτικοφανές κείμενο στα πρότυπα των Παραλογών, σε έμμετρο στίχο και ηπειρώτικο γλωσσικό ιδίωμα.
Μια ομάδα ηθοποιών-μουσικών ερμηνεύουν άλλοτε ως Αφηγητές κι άλλοτε ως Δρώντες Χαρακτήρες, ενώ ταυτόχρονα τραγουδούν πρωτότυπες συνθέσεις σε δρόμους πολυφωνικού ηπειρώτικου από τη Βασούλα Δελλή και τη Ναταλία Λαμπαδάκη, μέλη του φωνητικού σχήματος «Πλειάδες».
Ο ΘΡΥΛΟΣ
Η Ίτσα του Σάσμα ήταν μια γυναίκα με ιδιαίτερη προσωπικότητα και ρόλο στην κοινότητα του χωριού Αετομηλίτσα (ή Ντένισκο) της επαρχίας της Κόνιτσας, στις νότιες πλαγιές του Γράμμου, όπου έζησε από τις αρχές του 20ου αιώνα έως και τα μέσα της δεκαετίας του ‘80. Συνήθιζε να ντύνεται στα μαύρα με το πρόσωπο πάντα καλυμμένο με μια μαύρη μαντήλα, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής της περπατούσε υπό το βάρος μιας καμπούρας.
Η γιαγιά η Ίτσα είχε, για τους συγχωριανούς της, χαρακτηριστικά μαγίστρας. Μιας καλής μάγισσας, δηλαδή, που με βότανα, ξόρκια και “το γάλα από την αρμεγή της Σελήνης” (δοξασία που συντηρούνταν για δεκαετίες στο χωριό και τις γύρω περιοχές) παρενέβαινε για να προκαλέσει-παρακαλέσει την ίδια την Φύση, αλλά και να υποχρεώσει κάθε μετα-φυσική δύναμη να συνδράμει στα προβλήματα και τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής της κοινότητας, σκορπίζοντας γύρω της ανακούφιση ανάμικτη με φόβο, αναδεικνύοντας, έτσι τον εαυτό της σε ένα πρόσωπο αμφίσημο, ιερό και επικίνδυνο μαζί.
Οι υπερφυσικές δυνατότητες της γριάς, η κατοχή μιας μαγικής ενέργειας που χρησιμοποιούσε κατά την επιτέλεση του λειτουργήματός της ήταν, για την Αετομηλίτσα και τα γύρω χωριά, κοινή παραδοχή και πεποίθηση. Γι’ αυτό και τον Ιούλιο του 1974 όταν, κατά τα επεισόδια στην Κύπρο, κηρύχτηκε στη χώρα μας γενική επιστράτευση και πολλοί άντρες κλήθηκαν από το χωριό να παρουσιαστούν, κανένα κορίτσι δεν δίστασε να ακολουθήσει την Ίτσα στην εκκλησία του Αη-Νικόλα, τον τόπο που η γριά επέλεξε για την επιτέλεση ενός αρχέγονου, μαγικού, αποτρεπτικού Χορού.
Την ώρα που γυναίκες αποχωρίζονταν τους άντρες τους κλαίγοντας και εκστομίζοντας κατάρες ανακατεμένες με ευχές, ενόσω μανάδες κλεισμένες στο σπίτι μοιρολογούσαν για τα παιδιά που φύγαν για τον πόλεμο, η Ίτσα έκανε αυτό που όριζε ο ρόλος της. Ψύχραιμη και αποφασισμένη μάζεψε όλα τα άγαμα κορίτσια του χωριού και χόρεψαν, την ώρα που έδυε ο ήλιος, με πρωτοχορεύτρια την ίδια έναν τελετουργικό χορό. Έναν ανάποδο χορό, αντίθετο δηλαδή με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, και με τις γυναίκες πιασμένες απ’ τα χέρια σε κύκλο, με τα πρόσωπα να κοιτούν όχι προς το κέντρο του, αλλά στραμμένα προς τα έξω. Χορεύοντας επαναλάμβαναν ρυθμικά, στην Βλάχικη Διάλεκτο τα παρακάτω λόγια : «Nu i civa, lia, nu i civa. Ehtsrîlji tu amari și ftșorlji n’ casă» (Δεν είναι τίποτα, καλέ, δεν είναι τίποτα. Οι εχθροί στη θάλασσα και τα παιδιά στο σπίτι), προσδοκώντας μια ανώτερη δύναμη να ακυρώσει την εντολή επιστράτευσης, οι άντρες να μην φύγουν από το χωριό ή έστω να μην φτάσουν ποτέ στο πεδίο της μάχης και σκοτωθούν. Αλλά και όσοι, από αυτούς που είχαν ήδη φύγει, έφταναν τυχόν στον τόπο της σύγκρουσης, να γλίτωναν τον θάνατο και να επέστρεφαν σώοι και αβλαβείς στο σπίτι.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Κείμενο, σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μάρκελλος
Πρωτότυπη μουσική: Βασούλα Δελλή
Διδασκαλία πολυφωνικού τραγουδιού: Ναταλία Λαμπαδάκη
Κοστούμια, σκηνικά αντικείμενα: Μαρία Καραθάνου
Χορογραφίες, επιμέλεια κίνησης: Ηρώ Κόντη
Φωτογραφίες, βίντεο, trailer: Πέτρος Μακρής
Ερμηνεύουν: Ελένη Στεργίου, Ελένη Βλάχου, Δήμητρα Βήττα, Θεοδοσία Σαββάκη, Ιωάννα Λέκκα
Στον ρόλο της γριάς Ίτσας ο Γιάννης Μαστρογιάννης
