Γράφει :  Ο Γιώργος Γκορέζης*

e-mail   :  [email protected]

web       :  ggore.wordpress.com

Για περισσότερο από 25 χρόνια η Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (Common Security and Defence Policy-CSDP) ήταν το πιο παραμελημένο τμήμα στην πολιτική σύγκλισης-ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), και αυτό ανατράπηκε με την ανερχόμενη γεωπολιτική κρίση στη γειτονιά της Ευρώπης, όπως η Συριακή κρίση το 2011, η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, η προσφυγική κρίση το 2015. Πραγματικό καταλύτη αποτέλεσε η ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβ 2022 .

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενδυνάμωσε τις ικανότητες της για κοινή άμυνα και ασφάλεια με διαδοχικά βήματα, όπως παρακάτω :

Το 2003, καθιέρωσε τη Στρατηγική Ευρωπαϊκής Ασφαλείας-European Security Strategy (ESS), το 2004 την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Αμύνης – European Defense Agency (EDA), το 2007 υπογράφηκε η συνθήκη της Λισσαβόνας, τον Ιούνιο του 2017 ιδρύει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας και τη νέα δομή διοίκησης και ελέγχου (MPCC), και το 2007  την Ευρωπαϊκή Διαρθρωμένη Αμυντική Συνεργασία-Permanent European Structured Cooperation ( PESCO).

Η Στρατηγική Ασπίδα ( Strategic Compass ) είναι το πιο πρόσφατο έγγραφο document κοινής στρατηγικής ασφαλείας και άμυνας, και εγκρίθηκε στις 21 Μαρτίου 2022, μόνο λίγες εβδομάδες μετά από τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.  Ο πιο σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε σ’ αυτή την απόφαση αφορά στην αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και στη πεποίθηση τους ότι η προσαρμογή στην ανάγκη για σύγχρονες συνθήκες ασφαλείας είναι ουσιώδης για την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το κείμενο αναφέρεται σε σύστημα ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας για τη προστασία του ευρωπαϊκού χώρου . Υπογραμμίζει την αποφασιστικότητα των κρατών-μελών για αμοιβαία συνδρομή σε περίπτωση επίθεσης από τρίτο μέρος, σύμφωνα άλλωστε και με το άρθρο 42.7 της Συνθήκης Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχει ιδιαίτερη αξία για τη χώρα μας, επειδή κάνει αναφορές σε κινδύνους που προκαλεί η αυξανόμενη αμφισβήτηση θαλασσίων ζωνών και υφαλοκρηπίδας και η αυξανόμενη επιθετική στάση σε εναέριους χώρους της Ευρώπης,  επομένως παρέχει προστασία και στο Αιγαίο, τη ΝΑ Μεσόγειο και τη Θράκη από τις επιβουλές της Τουρκίας.

Στη συνέχεια, παράλληλα με τις Νατοϊκές ενέργειες για ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ που έγινε παρά τα εμπόδια που έθεσαν η Τουρκία και η Ουγγαρία, στην ΕΕ έλαβαν χώρα τα εξής για την ενδυνάμωση της άμυνας :

Η έκδοση της «Στρατηγικής Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανίας» (European Defence Industrial Strategy-EDIS) στις 5 Μαρ 2024, που αποσκοπεί στην δημιουργία αποτελεσματικής και ευέλικτης Ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και κουλτούρας αμυντικής ετοιμότητας μεταξύ των κρατών-μελών.

Η υπογραφή της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης και Μολδαβίας στις 21 Μαϊ 2024 (EU – Moldova Security & Defence Partnership), για την βελτίωση της άμυνας της Μολδαβίας και την επαύξηση της αμυντικής συνεργασίας τους.

Η καθιέρωση της στρατηγικής ατζέντας 2024-2029 (Strategic Agenda 2024-2029) στις 27 Ιουνίου 2024, στην οποία προσδιορίζει την Ασφάλεια σαν μια από τις μεγάλες προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάνοντας δεύτερο πυλώνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την  «δυνατή και ασφαλή Ευρώπη».

Η τοποθέτηση επιτρόπου για την Άμυνα και το Διάστημα στις 18 Ιουλ 2024 (Commissioner for Defence and Space), από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, τοποθετώντας τον Andrius Kubilius, πρώην πρωθυπουργό της Λιθουανίας, σαν τον πρώτο επίτροπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη θέση αυτή και αναθέτοντας σ’ αυτόν : Nα μελετήσει και παρουσιάσει προτάσεις για την Ευρωπαϊκή Άμυνα μέσα σε 100 ημέρες, να σχεδιάσει κοινά αμυντικά σχέδια ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (Defence Projects of Common European Interest (DPCI), να επιβλέπει την εφαρμογή της ευρωπαϊκής στρατηγικής αεροδιαστήματος για την Άμυνα και την Ασφάλεια (EU Space Strategy for Security and Defence) και να προτείνει κοινά ευρωπαϊκά sstandards και κανόνες για την Άμυνα, όπως και την Αμυντική Οικονομική Στρατηγική.

Η επικύρωση της «Niinistö report» στις 30 Οκτ 2024, ( Sauli Ninistro, πρώην πρόεδρος της Φινλανδίας και σύμβουλος της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ), που αφορά την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής στρατιωτικής και πολιτικής ετοιμότητας, και τονίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επιταχύνει τις προσπάθειες της στο τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας, αποσαφηνίζοντας επίσης ότι κατά τη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών μετά τον ψυχρό πόλεμο ήταν εύκολο να σκεπτόμαστε ότι η ασφάλεια δεν μας αφορούσε. Στη πραγματικότητα χρειαζόμαστε την ασφάλεια περισσότερο από κάθε άλλο (European Commission, 2024c)

Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η ζωτική σημασία που έχουν τα τέσσερα βασικά στοιχεία κάθε στρατηγικής, που είναι η εκτίμηση της απειλής, ο προσδιορισμός των μέσων, οι τρόποι εφαρμογής τους και η ανάληψη των ρίσκων. Αυτό έχει αναγνωριστεί και επισημανθεί σε στρατηγικά ντόκουμεντς όχι μόνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και άλλων κρατών μη μελών της ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσον αφορά τον τομέα της Ασφάλειας και Άμυνας, το πιο κοινό ντόκουμεντ κοινής στρατηγικής που εκδόθηκε σε επίπεδο κράτους-μέλους και αντιμετωπίζει τις ανωτέρω ανάγκες είναι η Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας.

Επιπρόσθετα προς τα ανωτέρω ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία είναι ο καταλύτης για την Άμυνα και Ασφάλεια πολλών ευρωπαϊκών χωρών, αφού οδήγησε στην αύξηση των αμυντικών τους δαπανών πάνω από 2% σαν ποσοστό του ακαθαρίστου εγχωρίου προϊόντος (GDP) και στον εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων τους.  Άλλες χώρες προχώρησαν σε συμφωνίες για αμοιβαία στρατιωτική βοήθεια, όπως η συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης της Ελλάδος και της κυβέρνησης της Γαλλίας για στρατηγική συνεργασία στον τομέα της Άμυνας και Ασφάλειας, και η συμφωνία μεταξύ της κυβερνήσεως της Ελλάδος και της κυβερνήσεως των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων σχετικά με τη κοινή εξωτερική πολιτική και την αμυντική συνεργασία. (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2022).

Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι πρότινος επέδειξαν έλλειψη θέλησης στην εφαρμογή διαφόρων πολιτικών και στρατηγικών της, λόγω διαφορών μεταξύ τους στα εθνικά τους συμφέροντα , στο επίπεδο των δυνατοτήτων τους κ.λ.π. Και αυτό παρά το γεγονός ότι ο κυριότερος λόγος για την Ευρωπαϊκή Ένωση, σχετικά με την ανάγκη εκπλήρωσης των αντικειμενικών σκοπών της στον τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας, σχετίζεται με την επιβεβαίωση της αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών.

Η αλληλεγγύη είναι μια από τις δύο βασικές αρχές πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση, και η προσαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες ασφαλείας είναι ουσιώδης για την επιβίωση της. Ο πατέρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Robert Schuman άφησε παρακαταθήκη στο θέμα αυτό. Είναι σαφής και σοφή η διακήρυξη του στις 9 Μαΐου 1950, πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η Ενωμένη Ευρώπη : «Η Ευρώπη δεν θα κτιστεί αμέσως, ή σύμφωνα με ένα σχέδιο. Θα οικοδομηθεί με συμπαγείς προσπάθειες, που πρώτα και πάνω απ’ όλα φέρνουν την ντε φάκτο αλληλεγγύη». (de facto solidarity – European Council n.d.).

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, στρατιωτικός αναλυτής, απόφοιτος της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών Αμερικής

Πηγές

α. (2019). Putting the Core at the Centre – The Crisis Response Operation Core (CROC) and the Future of PESCO. Brussels, Royal Institute for International Relations.

β. 02 Apr. 20 Brattberg, EU Defense Cooperation: Progress amid Transatlantic Concerns. E. and Valaasek, T. (2019).

γ. 07 Apr. 20 European Security Strategy – A Secure Europe in a Better World.Brussels, Council of the EU, (2003).

δ. Strategic Compass for security and Defence ( European Council 2022 )

ε. EU – Moldova Security & Defence Partnership, 21-5-2024

ζ. «Niinistö report ,European Commission, 2024c