Του Μάριου Αναστασίου Μπίκα

Από τα αριστερά Ο Πέτσης Σταύρος (1918 – 1943) με τους γονείς του
Σταματία και Θεόδωρο.
Ο Πέτσης Σταύρος εκτελέστηκε στις 19.09.1943 στο Δημοτικό Σχολείο
Βούλγαρη της Παραμυθιάς με τους Εννέα Επαρχιώτες.
Η Φωτογραφία είναι από το βιβλίο της Δήμητρας Αθανασίου – Μώκου :
« Η Πλακωτή     και οι Πλακωτιώτες ,   Πλακωτή 2010, σελ. 272 »
Επιμέλεια Φωτογραφίας  : Κωνσταντίνος Τάχιας, Πανεπιστήμιο Στουτγάρδης.

3.  Οι  εκτελεσθέντες  από τις Πέντε Εκκλησιές[1]  (Οσδίνα)

1. Ο Γεώργιος Θεοδώρου  του Ιωάννη (1916 – 1943)

Γονείς : ΟΙωάννης Θεοδώρου και η Δέσπω το γένος Κάτσιου.

Σύζυγος : Η  Μπαλαούρα Αλεξάνδρα από το χωριό Χλωμό.

Παιδιά : Η Αθηνά

Αδέρφια του :  Ο Νικόλας, ο Θοδωρής,  η Πανάγιω, η Κατέρω, η Βασιλική και η Ζωίτσα.

Το Γεώργιο Θεοδώρου στο χωριό του, τις Πέντε Εκκλησιές, τον ονόμαζαν Γεώργιο Λάμπρου, επειδή ο παππούς τουαπό τον πατέρα του ονομαζόταν Λάμπρος. Τούτο, σύμφωνα με επιβεβαιωμένη μαρτυρία ζώντος (βλ.π.κ.), που ήταν συλληφθείς και παρών στην αίθουσα του Δημοτικού Σχολείου Βούλγαρη της Παραμυθιάς κατά την 19^η Σεπτέμβρη 1943, στάθηκε αφορμή να εκτελεστεί.  Και εκτελέστηκε επειδή, όταν ο Γερμανός στρατιώτης  φώναξε τον  Γεωργίου  Λάμπρο, καταγόμενο από την Πλακωτή, ξάδελφο των δύο εκτελεσθέντων αδελφών Γεωργίου, εξήλθε ο Γεώργιος Λάμπρου από τις Πέντε Εκκλησιές.  Το λάθος αυτό, ίσως, συνέβη, λόγω ακουστικής ομοιότητας των ονοματεπωνύμων, αλλά και της  αγωνίας και της σύγχυσης που  επικρατούσε τη στιγμή εκείνη ανάμεσα στους μελλοθανάτους.

Προφορική μαρτυρία

–    Δονάτος Πασχάλης  (Οσδίνα) δάσκαλος   :

Ο θείος μου ο Γιώργος Θεοδώρου, Γιώργο Λάμπρου τον έλεγαν στο χωριό, ήταν αγωγιάτης. Με το μουλάρι πήγαινε στην Παραμυθιά, αγόραζε λάδι και το μεταπουλούσε σε χωριά των Ιωαννίνων που εκείνη την εποχή  κατείχαν το ΕΑΜ  και το ΕΔΕΣ.

Στις 18.09.1943, Σάββατο και παζάρι στην Παραμυθιά, είπε στον πατέρα μου :

–  Τσάβο (Σταύρο), θα πάω στην Παραμυθιά, για να αγοράσω λάδι, δεν έρχεσαι παρέα;

Ο πατέρας, επειδή ήταν άνθρωπος του χωριού και όχι του παζαριού, αρνήθηκε.

– Πήγαινε κι εσύ Τσιάβο, του είπε η μάνα,  να αγοράσεις τίποτε για το παιδί, που θέλουμε να βαφτίσουμε[2].

Πήρε κι ο πατέρας το γομάρι και μαζί με το θείο έφθασαν στην Παραμυθιά. Εκεί τους συνέλαβαν οι Γερμανοτσάμηδες. Τους έκαναν έλεγχο. ΄Ο,τι είχαν επάνω τους,  τους τα πήραν. Ο πατέρας μου είχε λίγα χρήματα σε ένα μαντίλι. Του τα πήραν όλα, αλλά μετά από λίγο του τα επέστρεψαν, ίσως, επειδή ήταν λίγα. Στη συνέχεια τους φυλάκισαν στο Δημοτικό Σχολείο της Παραμυθιάς. Ο θείος ο Γιώργος για μια στιγμή είπε στον πατέρα :

–  Τσιάβο, εμένα θα με χαλάσουν;

Την άλλη μέρα μαζί με άλλους οκτώ τον εκτέλεσαν. Οι φυλακισμένοι στο Δημοτικό Σχολείο άκουσαν  τους πυροβολισμούς της εκτέλεσης.

Όταν έφεραν… την είδηση στο χωριό ότι ανάμεσα στους Εννέα που σκότωσαν  στην Παραμυθιά ήταν κι ο Τσιάβος Πασχάλης ο πατέρας,  με το Γιώργο Λάμπρου το θείο, η μάνα με τη  βάβω μάνα της,  άρχισαν  το μοιρολόγι…

 Την Παρασκευή, 24.09.1943, ο πατέρας επέστρεψε στο χωριό.  Τον είδαν η μάνα με τη βάβω  και δεν πίστευαν στα μάτια τους. Πού έχεις το Γιώργο, ω ρε Τσιάβο; Μαζί πήγατε στην Παραμυθιά, μόνος γύρισες;  του έλεγαν στο μοιρολόγι….

Η ιστορία των Εννέα εκτελεσθέντων, αλλά και των δεκαπέντε που εκτελέστηκαν τον Αύγουστο του 1944  στη Μίχλα  είναι και ιστορία της οικογενείας  μου. Στην Παραμυθιά χάσαμε τον ένα θείο, το Γιώργο και στη Μίχλα τον άλλον, το Θοδωρή. Και οι δυο ήταν αδέρφια της μαυρομάνας μου  ».

4.  Οι εκτελεσθέντες  από την Τ. Κ. Πλακωτή : 

1.  Ο Γεωργίου Μάνθος  (1906 -1943)

Γονείς :  Ο Θεόδωρος  Γεωργίου και η  Χρυσή[3]

Σύζυγος  Η  Λαμπρινή το γένος Πέτση.

Παιδιά :  Η Αθηνά, ο Κώστας,  ο Προκόπης κι ο Μάνθος.

Ο Μάνθος γεννήθηκε μετά την εκτέλεση του πατέρα του.

Πληροφορίες :

Ιωάννης Αηδόνης γραμματέας της Κοινότητας Πλακωτής,  Γρηγόρης Αηδόνης  (Πλακωτή) και  το βιβλίο της Δήμητρας Αθανασίου – Μώκου « Η Πλακωτή και οι Πλακωτιώτες … »,   Πλακωτή 2010,  σελ.151

Η  Χριστίνα Γώγου Ληξίαρχος τη Δ.Ε. Παραμυθιάς του Δήμου Σουλίου : « Στο Αρχείο της  Τ.Κ. Πλακωτής ο Μάνθος Γεωργίου του Μάνθου και της Λαμπρινής, φέρεται γεννημένος την 23.08.1943, δηλαδή πριν από το θάνατο του πατέρα του ».

2.  Γεωργίου Ευάγγελος (1912-1943) 

Γονείς : ο Θεόδωρος Γεωργίου και  η Χρυσή

Σύζυγος η Βασιλική  το γένος Μπούση

Παιδιά :   Ο Θύμιος και η Ανδρονίκη.

Η Ανδρονίκη γεννήθηκε στις 10.12.1943, δηλαδή μετά την εκτέλεση του πατέρα της.

Πληροφ.  :  α.  Από το βιβλίο της Δήμητρας Αθανασίου – Μώκου : (ό.α.), σελ.148

β.  Χριστίνα Γώγου (ό.α.)  και Γρηγόρης Αηδόνης .

Προφορικές μαρτυρίες :

–  Ο Προκόπης Γεωργίου, (Παραμυθιά), γιος του Μάνθου Γεωργίου

« Όταν σκότωσαν οι Γερμανοί τον πατέρα μου το Μάνθο και τον αδερφό του το Βαγγέλη (θείο μου)  μαζί με άλλα 7 άτομα, εγώ ήμουν δύο χρονών.

Όπως μού έλεγε η μάνα μου, τους έπιασαν στην Τριόδα. Τους πήραν τα δυο τα μουλάρια και όλα τα χρήματα που είχαν μαζί τους. Με τα χρήματα ήθελαν  να αγοράσουν λάδι, για να το μεταπωλήσουν στα χωριά των Ιωαννίνων. Στην συνέχεια τους έκλεισαν στο Σχολείο της

Παραμυθιάς και την άλλη μέρα τους  σκότωσαν κάτω από το Δημοτικό Σχολείο.  Αργότερα, πήγαν τους ξέθαψαν. Τα κόκαλά τους τα έβαλαν σε άσπρες σακουλοπάνες και τα πήγαν στη Μεγαλοεκκλησιά της Παραμυθιάς, όπου και βρίσκονται μέχρι σήμερα ».

3.   Ο  Πέτσης Ευάγγελος (1923 – 1943)

Γονείς : Ο Χρήστος Πέτσης και  η Αρετή, το γένος  Αναγνωστοπούλου από το Πολύδροσο (Βλαχώρι)

Ανύπαντρος  (εκτελέστηκε σε ηλικία 20 ετών)

Αδέρφια του : Η Κωνστάντω, ο Γρηγόρης, ο Λάμπρος, ο Βασίλης, ο Κώστας,  η Δέσπω,  η Σταματία και ο Θωμάς.

(Πληροφ. :   Από το βιβλίο της Δήμητρας Αθανασίου – Μώκου (ό.α.), σελ.282 – 283 )

4.  Ο Πέτσης Σταύρος (1915 – 1943)

Γονείς  : Ο Θοδωρής Πέτσης και η Σταματία το γένος Σπύρου ή Κατή από τις Πέντε Εκκλησιές (Οσδίνα).

Σύζυγος :  Η Πανάγιω το γένος Μπότζιου.

Παιδιά : Βαγγελή, που γεννήθηκε μετά την εκτέλεση του πατέρα της.

Αδέρφια  του Σταύρου :   Φωτεινή,   Μαρία,  Γιαννούλα,   Βασιλική,  Γιώργος (Γάκης) και  Μάνθος,

(Πληφορ. : Από το βιβλίο της  Δήμητρας Αθανασίου – Μώκου  (ό.α.), σελ.272 – 273

–   Ο Πέτσης Γάκης (Ιωάννινα),  αδερφός του Πέτση  Σταύρου  :

«  Στις 18.09.1943  έξι χωριανοί μου έφυγαν από την Πλακωτή με τα ζώα τους (μουλάρια κι άλογα) φορτωμένα με καλαμπόκι με σκοπό να παν στην Παραμυθιά,  να το αλλάξουν με λάδι από τους Τούρκους. Στη συνέχεια  το λάδι θα το  πουλούσαν στα χωριά των Ιωαννίνων. Στα Σιαμέτια τους έπιασαν Τούρκοι και  Γερμανοί.

Αφού τους πήραν τα ζώα με τα φορτία  και ό,τι άλλο είχαν μαζί τους,  τους έκλεισαν στο Δημοτικό Σχολείο της Παραμυθιάς.  Την άλλη μέρα από τους έξι χωριανούς μας,  εκτέλεσαν μόνο τους πέντε μαζί με άλλους τέσσερις. Ο έκτος, ο Γεωργίου Λάμπρος, από λάθος δεν εκτελέστηκε. Μετά από μια εβδομάδα επέστρεψε στο χωριό. 

Τους Εννέα (9) ενταφίασαν στο μέρος που τους εκτέλεσαν. Αργότερα οι χωριανοί μας πήγαν και τους ξέθαψαν … »

–   Ο Γρηγόριος Αηδόνης  (ό.α.) : 

«  Ο Σταυρόπουλος Δημήτριος, ο Πέτσης Ευάγγελος και ο Πέτσης Σταύρος πήγαιναν τακτικά  την εποχή της Κατοχής στα χωριά των Ιωαννίνων για να πουλήσουν λάδι. Κάθε φορά όμως  που πήγαιναν στα χωριά που κατείχε το ΕΑΜ, έπρεπε να πάρουν απ’ αυτό ειδική ομαδική γραπτή άδεια.  Σε κάποιο ταξίδι επιστροφής τους, όταν έφθασαν στη Τίρια, έσχισαν την άδεια τους, γιατί δεν την χρειάζονταν. Τους είδαν οι  Ιταλοί στρατιώτες. Μάζεψαν τα  κομμένα χαρτιά. Τα κόλλησαν ένα ένα  και τα παρέδωσαν στους Γερμανούς. Στη συνέχεια οι Γερμανοί, αφού σημείωσαν τα ονόματά τους,  τους εκτέλεσαν στις 19.09.1943  κάτω από το Δημοτικό Σχολείο Βούλγαρη της Παραμυθιάς με την κατηγορία ότι τροφοδοτούσαν με τρόφιμα  τους Αντάρτες ».

5.  Ο Δημήτριος Σταυρόπουλος (1893-1943)

Γονείς :  Ο ΣταυρόπουλοςΒασίλειος και η  Κατερίνα ( Τσουρίλα )

Σύζυγος  :  Η Φωτεινή Κάτσιου.

Παιδιά :  Ο Δονάτος, η Ευανθία,  η Σταματία και ο Σταύρος.

Προφορική μαρτυρία :

–  Ο  Σταύρος Σταυρόπουλος, γιος  του  Δημητρίου  :

« Πολλοί Πλακωτιώτες ήταν αγωγιάτες. Πήγαιναν στην Παραμυθιά με καλαμπόκι και το άλλαζαν με λάδι από τους Τούρκους. ΄Εδιναν περίπου μιάμιση οκά καλαμπόκι κι έπαιρναν μια οκά λάδι. ΄Υστερα το λάδι το πουλούσαν σε χωριά των Ιωαννίνων.  Όταν όμως πήγαιναν σε χωριά που τα είχε στον έλεγχο το ΕΑΜ,  έβγαζαν ειδική άδεια.

Ο πατέρας μου στις 18.09.1943, μέρα Σάββατο, πήγαινε μαζί με άλλους χωριανούς στο παζάρι της Παραμυθιάς. Στα Σιαμέτια τους έπιασαν οι Γερμανοτσάμηδες.  Μετά από ανάκριση κατηγόρησαν πέντε από την Πλακωτή και τέσσερις από τα διπλανά χωριά ότι έρχονταν στην Παραμυθιά για να αγοράσουν τρόφιμα για τους  Αντάρτες. Όταν την άλλη μέρα ο πατέρας μου άκουσε στην αίθουσα του Σχολείου, ανάμεσα στα ονόματα των εννιά,   το όνομά του,  φώναξε  κάποιον Αναγνωστόπουλο από το Βλαχώρι, αδερφό του γιατρού,  που είχε πνιγεί στο Ιόνιο : 

• Πάρε αυτό το  πορτοφόλι, τού ’πε,  και δώσ’  το στο παιδί μου το Σταύρο.

Ο Αναγνωστόπουλος, επειδή φοβήθηκε, δεν το πήρε. Αμέσως μετά, αφού  τους  έβγαλαν από την αίθουσα, τους κατέβασαν κάτω από το Δημοτικό Σχολείο του Βούλγαρη. Εκεί τους έβαλαν όρθιους   στη γραμμή.   Άρχισαν με το πολυβόλο να ρίχνουν εναντίον τους. Καθέναν που χτυπούσαν οι σφαίρες, έπεφτε νεκρός. Όταν έφθασαν και  στον πατέρα μου, δίπλα του στεκόταν  ο  Μάνθος Γεωργίου, το πολυβόλο έπαθε εμπλοκή. Εκείνη τη στιγμή, ενώ μπορούσαν να φύγουν, δεν έφυγαν. Έμειναν εκεί όρθιοι μέχρι που έφτιαξαν το πολυβόλο…

Το Γιώργο Λάμπρου από την Οσδίνα  τον εκτέλεσαν από λάθος. Στη θέση του είχαν να εκτελέσουν το Λάμπρο Γεωργίου από την Πλακωτή.

Εμείς μετά από χρόνια πήγαμε στην Παραμυθιά και τους ξεθάψαμε. Τον Μάνθο Γεωργίου τον αναγνώρισαν οι δικοί του, επειδή είχε χρυσά δόντια.  Εγώ τον πατέρα μου από το ένα μπροστινό μεγάλο σχιστό δόντι, αλλά και από τη φωτογραφία του και τα άλλα χαρτιά που είχε μέσα στο πορτοφόλι. Χρήματα δεν υπήρχαν. Μόλις όμως έπιασα τα χαρτιά και τη φωτογραφία, έγιναν αμέσως σκόνη. Το πορτοφόλι του, επειδή ήταν από  δέρμα, διατηρούνταν σε καλύτερη κατάσταση.

Στη συνέχεια αγοράσαμε ένα άσπρο ύφασμα.  Το πήγαμε σε ένα ράφτη της Παραμυθιάς και, αφού   μάς έραψε δυο μεγάλες σακούλες, βάλαμε μέσα όλα τα κόκαλα και τα μεταφέραμε στη Μεγαλοκκλησιά (Παναγία) της Παραμυθιάς  ».

Το άνοιγμα του τάφου –  ο ενταφιασμός

Τον  τάφο των Εννέα εκτελεσθέντων Επαρχιωτών, μετά από διαταγή του Γερμανού υπεύθυνου της Παραμυθιάς,  τον άνοιξαν οι έξι Βελλιανίτες,  που στις 12.09.1943 είχαν συλληφθεί από  Γερμανούς στρατιώτες στον Κορύλα της Βέλλιανης και στις 19 του ιδίου μηνός κρατούνταν αιχμάλωτοι στο Δημοτικό Σχολείο (Βούλγαρη) της Παραμυθιάς. Στη συνέχεια ενταφίασαν τα τρυπημένα από τις σφαίρες πτώματά τους.  Άλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι τον τάφο τον άνοιξαν οι ίδιοι οι μελλοθάνατοι. Αν οι πληροφορίες αυτές ευσταθούν; τότε ποιος τους ενταφίασε;

(Βλ. Εφημερίδα Θεσπρωτική :  αριθμ. Φύλλου 11994, ημερομηνίας 15-16 /02.2014

Το μνημείο Πεσόντων της Πλακωτής

Για να τιμήσει η Κοινότητα  της Πλακωτής τα θύματα της  τριπλής Κατοχής, με ενέργειες του προέδρου της, καθηγητή μαθηματικών Δημοσθένη Πέτση, ανέγειρε στη θέση Παναγία το 1999  μνημείο Πεσόντων.

–   Ο Κωνσταντίνος Τσίτος  (γλύπτης και ζωγράφος) :

«  … Στη  μορφή που εικονίζεται στο πάνω μέρος του μνημείου, διακρίνεται η κεφαλή κοριτσιού και δεξιά της  περιστέρι.  Η κεφαλή συμβολίζει τον πρώτο νεκρό της Πλακωτής κατά την Κατοχή.  Και ο πρώτος αυτός νεκρός ήταν ένα μικρό κορίτσι. Το περιστέρι, όπως όλοι γνωρίζουν, συμβολίζει την ειρήνη ». 

–  Ο Γρηγ. Αηδόνης  αφηγείται για τον  πρώτο νεκρό της Πλακωτής :

«  Με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940, οι Ιταλοί βομβάρδισαν την Πλακωτή. Εμείς, όταν είδαμε τα αεροπλάνα, νομίσαμε ότι ήταν δικά μας. Σαν όμως άρχισαν να μας βομβαρδίζουν, τρέξαμε να σωθούμε  στο Δημοτικό σχολείο. Εκείνη την ώρα η γυναίκα του αδελφού μου, παίρνοντας αγκαλιά τη μικρή της Αθηνά, κατευθύνθηκε προς το σπίτι της. Ακριβώς τη στιγμή  που άνοιξε την πόρτα, έπεσε πιο πάνω μια βόμβα, σκοτώνοντας ένα γαϊδούρι και  ξεκόβοντας πολλές πέτρες. Μια από τις πέτρες αυτές  χτύπησε στο κεφάλι την Αθηνά. Η Αθηνά ήταν τότε τριών χρονών. Τραυματίστηκε θανάσιμα. Οι γονείς της την μετέφεραν αμέσως στο αεροδρόμιο της Βέλλιανης. Εκεί ήταν στρατιωτικοί γιατροί. ΄Ωσπου όμως να φτάσουν,  ξεψύχησε.

Η  Αθηνά ήταν  για το χωριό μας ο πρώτος νεκρός του Ελληνοϊταλικού πολέμου. … »

                                    Μάριος Αναστασίου Μπίκας

[1] α. Αθανασίου Γκότοβου, καθηγητή του Τμήματος Φ.Π.Ψ. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων  : « Το Ολοκαύτωμα της  Μίχλας »,  ομιλία, Αύγουστος 2009, σελ. 2.

β.  Ελληνική Γνώμη ( Εφημερίδα για τον Ελληνισμό της Ευρώπης ) :  «  Εκδήλωση ιστορικής Μνήμης για το ολοκαύτωμα  στη Μίχλα  Θεσπρωτίας » Αύγουστος 2009, σελ. 9

[2] . (σ.σ.) Στις 18.09.1943  η οικογένεια του Σταύρου Πασχάλη ήθελε να βαφτίσει το μωρό,  ηλικίας περίπου 6 μηνών. Σύμφωνα με το τοπικό έθιμο, αν και πόλεμος, μετά τη βάπτιση θα έκανε τραπέζι στους συγγενείς και χωριανούς. Ο κάθε προσκεκλημένος θα έριχνε όσα χρήματα είχε ευχαρίστηση μέσα σ’ ένα πιάτο. Με τα χρήματα αυτά οι γονείς του μωρού θα του αγόραζαν  μια μικρή κατσαρόλα, ή ένα μαστραπά (χάλκινο), γράφοντας πάνω το όνομά του.  Το έθιμο αυτό σήμερα δεν τηρείται.

3.  1.  Χριστίνα Γώγου Ληξίαρχος  της Δ.Ε. Παραμυθιάς του Δήμου Σουλίου.

2. Γρηγόρης Αηδόνης  : « Η μάνα των εκτελεσθέντων αδερφών Μάνθου και     Ευάγγελου Γεωργίου ονομαζόταν Σοφία Μπότσιου και ήταν από την Πλακωτή ».