Γράφει ο Σωτήρης Λ. Δημητρίου

Μετάφραση από την αρβανίτικη: Σωτήρης Λ. Δημητρίου

 Έχουν γραφτεί πολλές απόψεις, άλλες με κάποια λογική βάση και άλλες στηριγμένες σε μυθεύματα και σε αοριστολογίες της εποχής. Άλλες ηθελημένα, κάποιες αθέλητα.

Η πιο αξιόπιστη περίπτωση όλων είναι αυτή του Ηπειρώτη λόγιου και ιστορικού συγγραφέα Ιωάννη Λαμπρίδη στα  “Ηπειρωτικά Μελετήματα”, ο οποίος γράφει ότι το όνομα Σούλι προέρχεται από αρχηγό εποικιστικού γένους.

«Στρατιώτης και φυλάρχης πατριός εκ της φυλής των Τσιάμηδων ην ο Σούλης, ος (= ο οποίος) σκηνώσας εν τη νυν ομώνυμω περιοχή δέδωκε κατά το σύνηθες και το όνομα αυτού εις ταύτην». [*Η Ένσταση στον Ι. Λαμπρίδη είναι μόνο ότι, «φυλή Τσιάμηδων» ουδέποτε υπήρξε, παρά μόνο ο  γεωγραφικός προσδιορισμός «Τσαμουριά» και η κάτοικοί της οι «τσάμηδες» ασχέτου γένους ή φυλής].

Ο Ι. Λαμπρίδης, στα «Ηπειρωτικά Μελετήματα», χωρίς να τις πηγές του γράφει ότι οι Σουλιώτες “ήδη το 1635 ήσαν εχθροί των εξισλαμισθέντων περιοίκων”.
Να  σκεφτούμε ότι οι μαζικοί εξισλαμισμοί στην Ήπειρο άρχισαν μετά τα αποτυχημένο επαναστατικό κίνημα και τον μαρτυρικό θάνατο του Διονύσου του Φιλόσοφου το 1611.

Χειρόγραφα ενθυμήματα στο περιθώριο εκκλησιαστικού βιβλίου αρκετά ώστε να έχουμε πλήρη άποψη περί του γενάρχη ο οποίος έδωσε το όνομα στο Σούλι. Καταρρίπτονται οι υποθέσεις και τα διάφορα συμπεράσμα και προκύπτει, ότι κοντά στην αλήθεια ήταν ο Ι. Λαμπρίδης και η Β. Ψιμούλη.

Από γενάρχη, μάλλον πρώτο οικίσαντα στο Σούλι, ορθόδοξο αρβανιτόφωνο Έλληνα  με όνομα Θανάσης=>Θανασούλης=>Σούλης, ο οποίος ήταν ο γενάρχης των Σουλαίων και των Θανασάτων, πήρε το όνομα το Σούλι.

Σοβαρή ένδειξη ένα γράμμα μεταγενέστερο του Φώτου Τζαβέλλα, ο οποίος δεν έγραφε «…πάω στο Σούλι» αλλά «…πάω στου Σούλη» είναι σοβαρή ένδειξη ότι όλα τα άλλα ήταν υποθέσεις ή δόλια παραποίηση κάποιων που παραποίησαν πολλά τοπωνύμια τότε, καθώς και μεγάλο μέρος της ιστορίας του Σουλίου, προκαλώντας ως σήμερα υποψίες!

‘’Κατέφυγομεν εις Σούλιον άπαντες οι λίθον ξηρόν αντί δούλου θανάτου ασμένως προαιρούμενοι Γκουστ μοναζ Φαρε Θανασατων’’

 (Αυγούστου μηνός φάρα (σόι) των Θανασάτων)

Ένα γένος από τα πρώτα του Σουλίου ήταν και η φάρα, των «Θανασάτων». Δημιουργήθηκε πριν τον 17ο αιώνα, από μία κλάρα της αρχικής φάρας των «Σούληδων», η οποία ήταν αυτή που πρώτοκατοίκησε στο Σούλι. Κάποιος «Θανάσης Σούλης» από γενάρχη ονόματος Θανάση => Θανασούλη => Σούλη. Ιδρύθηκε τότε μία καινούργια οικογένεια, (το πρώτο παρακλάδι της φάρας των Σούληδων), η οποία γρήγορα πολλαπλασιάστηκε και μετονομάστηκε «φάρα των Θανασάτων».

Πολλοί απόγονοι του Θανάση Σούλη, διατήρησαν το όνομα των προγόνων τους και μέσα στη φάρα των Θανασάτων. Το ίδιο όνομα, υπό τον τύπο Σούλη, Σούλο, Σούλος και Σούλας εμφανίζεται είτε ως μικρό όνομα, είτε ως επώνυμο προσώπων σε κείμενα του 16ου, 18ου και 19ου αιώνα.

Υπάρχει Βυζαντινό χειρόγραφο του 16ου αιώνα με τρείς θείες λειτουργίες. Στα περιθώρια των σελίδων αυτού του χειρογράφου υπάρχουν πολλές ενθυμήσεις και σημειώσεις. Πρόκειται για καταγραφή των σημαντικότερων γεγονότων της φυλής των Θανασάτων και των οικογενειών των Σουλαίων, των Γκιώνιδων, των Θανασάτων κλπ., όπως οι γεννήσεις παιδιών, η εγκατάλειψη του Σουλίου, η εγκατάσταση των Σουλιωτών στην Κέρκυρα κ.α.

Καπετάνιος Γιάννο Σούλος (1750-1808).

(Γράφονταν έτσι, η  προφορά όμως τότε ήταν Σούλιος, όχι Σούλος, ούτε Σούλι-ος. Αυτό είναι πιο πολύ «λεπτό» λάμδα στην προφορά χωρίς «ι» ενδιάμεσα)

Ο πρώτος Σούλος που αναφέρεται είναι ο Καπετάνιος Γιάννο Σούλος, αρχηγός φάρας των Θανασάτων. Γεννήθηκε στο Σούλι το 1750 και πέθανε το 1808 σε ηλικία 58 χρονών στην Κέρκυρα.

‘’Εν ετι Κυριο 808 απεβιωσε εν Κορφο ο προεστός των Θανασατον Καπιτανο Γιανο Σουλο ετον πεντικονταοκτο’’

Τα παιδιά του Γιάννου όπως αναγράφονται το ημερολόγιο είναι τα εξής: Δημήτριος (1775)

‘’Κουϋτήμ γκης Θανας πρες κριετε τετημπιδιετε Τουρκους του Σουλειμαν Τσαπαρη που εκλισθοισαν εν τη μπιεσοι ντε κλϊσε Αγιου Γεοργιου εν Σούλιον Λαφτας Γιανο’’

Μετάφραση:

 (Ανάμνηση παππούς Θανάσης κόβει τα κεφάλια 18 Τούρκων του Σουλεϊμάν Τσάπαρη που εκλείσθησαν εν τη πίστη της εκκλησίας Αγίου Γεωργίου εν Σούλιον. Λαφτας Γιαννο).

Δημήτριος Γιάννου Σούλ(ι)ος (1775-1826)

Τον Αύγουστο 1775 γεννήθηκε το ο Δημήτριος πρώτο παιδί του και κληρονόμος του καπετάνιου Γιάννου Σούλου και πέθανε το 1826 σε ηλικία 51 χρονών στην έξοδο του Μεσολογγίου.

‘’Εμπαϋτε μεντ γκουστ μοναζ ελερε παρε ντιαλε Δημητριος βαρηφ Γιανο Σουλο πη ρεχατ εν ετοι 775’’

Μετάφραση:      

 (Κάνω θύμηση (Ενθύμιον), Αύγουστο μήνα γεννημένο το πρώτο παιδί Δημήτριος και κληρονόμος του καπετάνιου Γιάννου Σούλ(ι)ου αγαλιάζουμε εν έτοι 1775).

Δείγμα ολόκληρης της σελίδας, στην οποίο χρησιμοποιήθηκε το περιθώριο για να αποτελέσει σημαντικό αρχείο!

Το ποσοστό του αναλφβητισμού στον λαό της πατρίδας μας τότε είναι γνωστό ότι ήταν σχεδόν ολοκληρωτικό, πόσο μάλλον στα απόμακρα και ορεινά μέρη. Τα «λίγα γράμματα» ακόμα πιο σπάνιο. Εκτός τους λόγιους και λοιπούς μορφωμένους, οι γραμματείς είχαν και εκείνοι καλή μόρφωση και έγραφαν όλοι στην καθαρεύουσα. Βλέπουμε να χρησιμοποιείται ευρέως στην γραφή! Έγραφαν καθ΄ υπαγόρευση, επιστολές, ημερολόγια κλπ. από την ομιλουμένη που τα άκουγαν τα μετάφραζαν στο γραπτό απ΄ευθείας καθαρεύουσα. Ας μη θεωρούμε ότι οι αγράμματοι μαχητές τους υπαγόρευαν όπως είναι γραφτά. Όσα μπορούσαν να τα μεταφράσουν στην ελληνική, γραφόντουσαν απ΄ευθείας στην καθαρεύουσα. Όσα δεν μπορούσαν, οι γραμματείς τα έγραφαν όπως τα άκουγαν. Έτσι κι εδώ, βλέπουμε καθαρεύουσα και αρβανίτικα μαζί στο ίδιο κείμενο.

‘’Ιροηκος μαχομενως επεσε εν Μεσολογγιο ο ηρος Μητζο Γιανο. Κυριε μνησθητι ιροο Μητζο 826’’  (1826)

Από το Σεπτέμβριο του 1788 ο απεσταλμένος πρόξενος της Αυτοκράτειρας Μεγάλης Αικατερίνης της Ρωσίας Λουδοβίκος ή Λουΐζης Σωτήρης καταφτάνει στο Σούλι για να πείσει τους Σουλιώτες να συμμετάσχουν στον πόλεμο εναντίον του Αλή Πασά που είχε ξεκινήσει ένα χρόνο πριν.

Στις 2 Νοέμβριου 1788 ο Γιάννο Σούλο υπογράφει ως Σουλιώτης Καπετάνιος μια επιστολή που μαζί με άλλους Σουλιώτες – Πάσχο Κύρκο, Νάσιο Κόκκαλη, Γιωργάκης Τσεκούρης – έστειλαν προς τους Συνδίκους της Πρεβέζης -Ενετικής διοίκησης-, με την οποία ζητούσαν να απελευθερώσουν τον Μπέκα και άλλους τρεις συμπατριώτες τους, που είχαν συλληφθεί εκεί. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά των 3000 μάχιμων ανδρών.

Γιάννος Μήτσου Σούλος (1794-1855)

Ξημερώματα της 20ης Απριλίου 1794 γεννήθηκε ο γιος του Δημήτριου Σούλου και εγγονός του Γιάννου της φάρας των Θανασατών. Πέθανε σε ηλικία 59 χρονών στην Ναύπακτο.

Ο ονομαστικός κατάλογος που είχε διασωθεί και αφορά τις οικογένειες Σουλιωτών που εγκαταστάθηκαν στην Ναύπακτο, καταρτήθηκε πέντε χρόνια μετά την εγκατάστασή τους στη Ναύπακτο, στις 14-5-1834 και περιλαμβάνει λοιπά στοιχεία της οικογένειας του Γιάννου.

‘’Σουλιον 1794 Απριλιου 20ης ορες 4 του νιχτως εγενηθοι ο Γιανο Μιτζο Σουλο της φαρας τον Θανασατον γκεζόνεμ εμαδε΄΄

Μετάφραση των τελευταίων: «Χαίρομαι τα μέγιστα»

Σούλι Πρίσουνε – Παργα Γενάρης (1804)

Με την εγκατάλειψη του Σουλίου (Δεκέμβριος 1803) όλες οι οικογένειες των Σούληδων ή Σουλάτων ή Σουλαίων πήγαν στην Πάργα μαζί με την φάρα του Τζαβέλα. Στο χειρόγραφο της οικογένειας, που είχε πάρει μαζί του ο Γιάννος, αναφέρεται:

«Πρίσουνε Σούλλιον, Πάργα γενάρ 804»

*(έσπασε, χάλασε  το Σούλι, Πάργα Γενάρης (1)804).  

Από την Πάργα πέρασαν στην Κέρκυρα.

Από εκεί θα προωθηθούν, μέσα στο 1804, στα Επτάνησα, όπου θα παραμείνουν για χρόνια πρόσφυγες, άλλοι στο μεροκάματο και στην φτώχια και άλλοι ως μισθοφόροι στα στρατιωτικά σώματα που συγκροτούνται εκεί πρώτα από τους Ρώσους και, μετά το 1807, από τους Γάλλους. Με το νου στραμμένο στην απέναντι ηπειρωτική χώρα θα εκφράζουν, μέσα από τα αλβανόφωνα τραγούδια τους, νοσταλγία για τον τόπο τους και ευθύνες για τους αρχηγούς τους:

(Εδώ δύο μόνο στίχοι που είναι γραμμένοι σκόρπια στο βιβλίο) από ολόκληρο το τραγούδι.

“Τι μωρέ Φοτο τζαβελλα/ σι  να μπερε με καπελα/

Ψε ου πρεμ ψε ου βράμε/ Σούλην ε σκρέτε κου ε λιάμε;/

Αλη πασάιτ για δάμε Νατ ε ντιτ ριμ ε κλάϊμε”.

 (Αυγούστου μηνός φάρα (σόι) των Θανασάτων)

Ένα γένος από τα πρώτα του Σουλίου ήταν και η φάρα, των «Θανασάτων». Δημιουργήθηκε πριν τον 17ο αιώνα, από μία κλάρα της αρχικής φάρας των «Σούληδων», η οποία ήταν αυτή που πρώτοκατοίκησε στο Σούλι. Κάποιος «Θανάσης Σούλης» από γενάρχη ονόματος Θανάση => Θανασούλη => Σούλη. Ιδρύθηκε τότε μία καινούργια οικογένεια, (το πρώτο παρακλάδι της φάρας των Σούληδων), η οποία γρήγορα πολλαπλασιάστηκε και μετονομάστηκε «φάρα των Θανασάτων».

Πολλοί απόγονοι του Θανάση Σούλη, διατήρησαν το όνομα των προγόνων τους και μέσα στη φάρα των Θανασάτων. Το ίδιο όνομα, υπό τον τύπο Σούλη, Σούλο, Σούλος και Σούλας εμφανίζεται είτε ως μικρό όνομα, είτε ως επώνυμο προσώπων σε κείμενα του 16ου, 18ου και 19ου αιώνα.

Υπάρχει Βυζαντινό χειρόγραφο του 16ου αιώνα με τρείς θείες λειτουργίες. Στα περιθώρια των σελίδων αυτού του χειρογράφου υπάρχουν πολλές ενθυμήσεις και σημειώσεις. Πρόκειται για καταγραφή των σημαντικότερων γεγονότων της φυλής των Θανασάτων και των οικογενειών των Σουλαίων, των Γκιώνιδων, των Θανασάτων κλπ., όπως οι γεννήσεις παιδιών, η εγκατάλειψη του Σουλίου, η εγκατάσταση των Σουλιωτών στην Κέρκυρα κ.α.

Καπετάνιος Γιάννο Σούλος (1750-1808).

(Γράφονταν έτσι, η  προφορά όμως τότε ήταν Σούλιος, όχι Σούλος, ούτε Σούλι-ος. Αυτό είναι πιο πολύ «λεπτό» λάμδα στην προφορά χωρίς «ι» ενδιάμεσα)

Ο πρώτος Σούλος που αναφέρεται είναι ο Καπετάνιος Γιάννο Σούλος, αρχηγός φάρας των Θανασάτων. Γεννήθηκε στο Σούλι το 1750 και πέθανε το 1808 σε ηλικία 58 χρονών στην Κέρκυρα.

‘’Εν ετι Κυριο 808 απεβιωσε εν Κορφο ο προεστός των Θανασατον Καπιτανο Γιανο Σουλο ετον πεντικονταοκτο’’

Τα παιδιά του Γιάννου όπως αναγράφονται το ημερολόγιο είναι τα εξής: Δημήτριος (1775)

‘’Εμπαϋτε μεντ γκουστ μοναζ ελερε παρε ντιαλε Δημητριος βαρηφ Γιανο Σουλο πη ρεχατ εν ετοι 775’’

Μετάφραση:      

 (Κάνω θύμηση (Ενθύμιον), Αύγουστο μήνα γεννημένο το πρώτο παιδί Δημήτριος και κληρονόμος του καπετάνιου Γιάννου Σούλ(ι)ου αγαλιάζουμε εν έτοι 1775).

Δείγμα ολόκληρης της σελίδας, στην οποίο χρησιμοποιήθηκε το περιθώριο για να αποτελέσει σημαντικό αρχείο!

Το ποσοστό του αναλφβητισμού στον λαό της πατρίδας μας τότε είναι γνωστό ότι ήταν σχεδόν ολοκληρωτικό, πόσο μάλλον στα απόμακρα και ορεινά μέρη. Τα «λίγα γράμματα» ακόμα πιο σπάνιο. Εκτός τους λόγιους και λοιπούς μορφωμένους, οι γραμματείς είχαν και εκείνοι καλή μόρφωση και έγραφαν όλοι στην καθαρεύουσα. Βλέπουμε να χρησιμοποιείται ευρέως στην γραφή! Έγραφαν καθ΄ υπαγόρευση, επιστολές, ημερολόγια κλπ. από την ομιλουμένη που τα άκουγαν τα μετάφραζαν στο γραπτό απ΄ευθείας καθαρεύουσα. Ας μη θεωρούμε ότι οι αγράμματοι μαχητές τους υπαγόρευαν όπως είναι γραφτά. Όσα μπορούσαν να τα μεταφράσουν στην ελληνική, γραφόντουσαν απ΄ευθείας στην καθαρεύουσα. Όσα δεν μπορούσαν, οι γραμματείς τα έγραφαν όπως τα άκουγαν. Έτσι κι εδώ, βλέπουμε καθαρεύουσα και αρβανίτικα μαζί στο ίδιο κείμενο.

‘’Ιροηκος μαχομενως επεσε εν Μεσολογγιο ο ηρος Μητζο Γιανο. Κυριε μνησθητι ιροο Μητζο 826’’  (1826)

Από το Σεπτέμβριο του 1788 ο απεσταλμένος πρόξενος της Αυτοκράτειρας Μεγάλης Αικατερίνης της Ρωσίας Λουδοβίκος ή Λουΐζης Σωτήρης καταφτάνει στο Σούλι για να πείσει τους Σουλιώτες να συμμετάσχουν στον πόλεμο εναντίον του Αλή Πασά που είχε ξεκινήσει ένα χρόνο πριν.

Στις 2 Νοέμβριου 1788 ο Γιάννο Σούλο υπογράφει ως Σουλιώτης Καπετάνιος μια επιστολή που μαζί με άλλους Σουλιώτες – Πάσχο Κύρκο, Νάσιο Κόκκαλη, Γιωργάκης Τσεκούρης – έστειλαν προς τους Συνδίκους της Πρεβέζης -Ενετικής διοίκησης-, με την οποία ζητούσαν να απελευθερώσουν τον Μπέκα και άλλους τρεις συμπατριώτες τους, που είχαν συλληφθεί εκεί. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά των 3000 μάχιμων ανδρών.

‘’φατυ

 τι μορε φωτο τζαβέλα σι να μπερε με καπελα’’

Μετάφραση: «Μοίρα»

«Εσύ μωρέ Φωτο Τζβέλλα πώς μας έκανες με καπέλα»

’Φατυ ντε Κορφουζ να χόδι ζουμ ντόρ με Μοσκοβέ’’

Μετάφραση: «Μοίρα στην Κέρκυρα μας έριξε δώσαμε τα χέρια με τον Μόσχοβο»

Στο χειρόγραφο των Σούληδων ή Σουλάτων ή Σουλαίων στο φύλλο 73.

  ‘’Λαμπρί (1)835 εγενηθι Νασηο Λαζαρο υιος του Γιανο Μητζο

προεστός των Θανασατον’’

‘’Πραβυ 1860 εγενηθη ο Δημήτριος πρωτοτοκος υιος του

Νασιου Λαζάρου Μήτσου’’

Προκύπτει αβίαστα ότι αρχηγός εποικιστικού γένους ο Σούλης από το όνομα Θανάσης=>Θανασούλης =>Σούλης. Ομοίως και Θανασούλ(ι)ος=> Σούλ(ι)ος. Μία κλάρα από την ίδια φάρα πήρε το αρχικό Θανασάτες και παρέμεινεγνωστή ως Θανασάτες.

Σε άλλο άρθρο θα υπάρξει συνέχεια ούτως ώστε να γίνουν γνωστά πολλά ιστορικά γεγονότα από αυτή την φάρα των Σούληδων, η οποία ήταν ιδρυτική του ηρωικού αυτού χωριού που έδωσε το όνομα της στο Σούλι!

Μετάφραση από την αρβανίτικη: Σωτήρης Λ. Δημητρίου