*Γράφει η Θάλεια Θεοδωρίδη

Σχολικός εκφοβισμός και σχολική βία

Πρόσφατα, μια στενή μου φίλη, μητέρα ενός αγοριού 6,5 ετών που πηγαίνει στην Α’ Δημοτικού, σε μια μικρή πόλη της Μακεδονίας, μου εξέφρασε τον φόβο και την αγωνία της για τις επιθέσεις που δέχεται, σχεδόν καθημερινά, το παιδί της από έναν ιδιαίτερα μεγαλόσωμο συνομήλικο, συμμαθητή του:  γροθιές στο πρόσωπο, χτυπήματα στο σώμα, φθορές στα προσωπικά του είδη και απειλές. Ήταν ιδιαίτερα ανήσυχη και απευθύνθηκε στη διεύθυνση του σχολείου. Η αρχική αντίδραση του σχολείου ήταν ότι «παιδιά είναι, θα στρώσουν» ενώ παράλληλα, της επεσήμαναν ότι «είναι υπερπροστατευτική κι ότι το παιδί της είναι πολύ ευαίσθητο και θα πρέπει να δυναμώσει».

Στη συνέχεια το σχολείο έκανε τις νόμιμες ενέργειες: επικοινωνία με τους γονείς, με τον σύμβουλο, παραπομπή του επιθετικού παιδιού σε δημόσιο Κέντρο Διάγνωσης και ανάθεση επιπλέον εποπτείας στην καθαρίστρια (!) για το διάλλειμα, ελλείψει εκπαιδευτικού προσωπικού, καθώς δύο δάσκαλοι εποπτεύουν 80 μαθητές. Ωστόσο το πρόβλημα παραμένει άλυτο επί δυόμιση μήνες.

Τα περιστατικά βίας στα σχολεία αφορούν πολύ συχνά, σε ξυλοδαρμούς και κακοποιήσεις, λεκτικές και σωματικές, παιδιών από συνομήλικούς τους. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το Χαμόγελο του Παιδιού κατά το 2022-23, ένα στα τρία παιδιά δήλωσαν πως έχουν δεχτεί σχολικό εκφοβισμό. Τα παιδιά-θύματα, συχνά, προέρχονται από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, σύνθετα οικογενειακά περιβάλλοντα, αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, αναπηρίες, είναι συνεσταλμένα ή και μικρότερης ηλικίας.  Σύμφωνα με έρευνα του Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου-Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου το 2015, η σχολική βία αρχίζει ήδη στο νηπιαγωγείο και κλιμακώνεται στις μετέπειτα βαθμίδες.

Η αγριότητα των ανηλίκων

Η βία στα σχολεία δεν απέχει πολύ από την ευρύτερη εικόνα στην κοινωνία. Οι στατιστικές της ΕΛ.ΑΣ δείχνουν ότι ένα ποσοστό των ανηλίκων που διαπράττουν αξιόποινες πράξεις είναι μεταξύ 8-14 ετών. Το αξιοπρόσεχτο είναι η ένταση και η αγριότητα των πράξεων.

Στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, ένας 6χρονος μαθητής, πυροβόλησε τη δασκάλα του, μέσα στην τάξη. Στα Τρίκαλα 12χρονος μαθητής απείλησε με μαχαίρι τον καθηγητή του μέσα στο σχολείο.  Στο Ρέθυμνο 13χρονος μαθητής έπεσε θύμα ξυλοδαρμού από συμμαθητές του, ενώ 7χρονη μαθήτρια βρέθηκε δεμένη και φιμωμένη στις τουαλέτες του σχολείου της στο Ηράκλειο και ο κατάλογος δεν έχει τέλος.

Κάποιες φορές τα αίτια της βίας στα σχολεία εντοπίζονται σε παράγοντες εκτός σχολείου και ιδιαίτερα στους εφήβους που ασχολούνται με το διαδίκτυο. Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι η πανδημία επιδείνωσε το πρόβλημα και καλλιέργησε τον εθισμό στο διαδίκτυο. Η οικονομική ανέχεια, η έλλειψη κατανόησης των πολιτισμικών διαφορών, οι δυσλειτουργικές οικογένειες που δεν θέτουν όρια, ενδεχομένως συντελούν στην βίαιη συμπεριφορά.

Στα νηπιαγωγεία και πρώτες τάξεις του δημοτικού, συχνά οι μαθητές με επιθετικότητα και προκλητική συμπεριφορά, διαγιγνώσκονται για πρώτη φορά με διαταραχές και σύνδρομα. Άλλοτε έχουν ήδη εκτίμηση από κάποιο ιδιωτικό ή δημόσιο διαγνωστικό κέντρο κι άλλοτε όχι. Οι γονείς αυτών των μαθητών σε πολλές περιπτώσεις αρνούνται να δουν το πρόβλημα και να δράσουν προληπτικά. Αρκετά από αυτά τα παιδιά δε, εναλλάσσονται σε ρόλους θύματος και θύτη.

Το Σχολικό Περιβάλλον

Τον Δεκέμβριο του 2007 είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ ένα Τεχνικό Γυμνάσιο στο Graz της Αυστρίας στο πλαίσιο ενός προγράμματος του Διαβαλκανικού Ινστιτούτου Δημόσιας Διοίκησης. Μας υποδέχτηκε η ορχήστρα του σχολείου με Βιβάλντι. Όλο το σχολείο ήταν στρωμένο με παρκέ, το ίδιο και το κλειστό γυμναστήριο. Υπήρχε βιβλιοθήκη με 7.000 βιβλία και ο διευθυντής μας ανέφερε ότι δυστυχώς δεν του είχαν στείλει ακόμη βιβλιοθηκονόμο. Υπήρχε, μεταξύ άλλων, αίθουσα συνεδριάσεων, αίθουσα εκδηλώσεων και μια καταπράσινη αυλή. Εκείνο τον καιρό το σχολείο πειραματιζόταν με τη μέθοδο της διαμεσολάβησης προκειμένου να διαχειριστεί τα περιστατικά μπούλινγκ. Δηλαδή, εκπαίδευαν κάποιους πιο ώριμους μαθητές προκειμένου να διαμεσολαβούν στις συγκρούσεις άλλων μαθητών. Βέβαια, ήδη από το 2013 ο χώρος των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Αυστρίας συμπεριλαμβάνεται στην εγκληματική στατιστική.

Απουσία υποστηρικτικών δομών

Παρόλο που οι έρευνες δείχνουν μια αύξηση της βίας στα σχολεία της τάξης του 50% και άνω, συγκριτικά με προηγούμενα χρόνια, η πολιτεία διατηρεί μια χλιαρή στάση. Νόμοι, εγκύκλιοι και σεμινάρια για τους εκπαιδευτικούς υπάρχουν σε αφθονία. Οξύμωρο βέβαια το γεγονός ότι για τα παιδιά με  διαταραχές δεν διατίθεται ικανός αριθμός εξειδικευμένου εκπαιδευτικού προσωπικού. Σε πολλές περιπτώσεις δεν υπάρχει κανένα υποστηρικτικό πλαίσιο. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να διαχειριστούν μόνοι τους 20-25 παιδιά στο ίδιο τμήμα. Όσο καταρτισμένος και να είναι ο εκπαιδευτικός της τάξης, είναι αδύνατον να διαχειριστεί μόνος του περιστατικά ΔΕΠΠΥ, αυτισμού με επιθετικότητα, εναντιωματικής και προκλητικής συμπεριφοράς, παιδιά από σύνθετα περιβάλλοντα,  κ.ά., και να ανταποκρίνεται ταυτόχρονα σε όλους τους μαθητές.

Το σχολικό περιβάλλον και οι έλλειψη υποδομών λειτουργούν προσθετικά στο πρόβλημα. Αυτό είναι έντονο ειδικά στη Μέση Εκπαίδευση: αίθουσες απρόσωπες, γεμάτες αντήχηση, που πολλαπλασιάζει τον θόρυβο, απουσία ειδικών παιδαγωγών και ασφαλτοστωμένες αυλές χωρίς ευκαιρίες δημιουργικότητας και χαλάρωσης, όπως είχα παρουσιάσει σε παλιότερο άρθρο μου, δημιουργούν ένα περιβάλλον μη φιλικό.

Υπάρχει ουσιαστική αντιμετώπιση;

Παρά τις εξαγγελίες του Υπουργείου Παιδείας με τον Ν. 5029 (Α’ 1-3-23) για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας, με πρωτόκολλα, σύσταση επιτροπών και ψηφιακές πλατφόρμες καταγγελιών, το πρόβλημα, μάλλον, θα παραμένει δισεπίλυτο. Η μετακύλιση των ευθυνών στους εκπαιδευτικούς δεν επιλύει το ζήτημα, όπως άλλωστε, δεν το επιλύουν μόνο οι επιμορφώσεις, οι διαλέξεις και ημερίδες. Η διαχείριση της σχολικής βίας χρειάζεται εξατομικευμένη προσέγγιση: μικρά τμήματα, επαρκή αριθμό εκπαιδευτικών, ειδικούς παιδαγωγούς, έμπειρους ψυχολόγους και παιδοψυχιάτρους, παράλληλες στηρίξεις για όλους, επαρκή εποπτεία των μαθητών στα διαλλείματα, βοηθητικό προσωπικό και φύλακες στα σχολεία, δημιουργικό σχολικό περιβάλλον με καλλιτεχνικά μαθήματα για την αγωγή της ψυχής, δυνατότητα οικογενειακής συμβουλευτικής από ειδικούς κ.ά. Μέχρι τότε, φαίνεται ότι τα περιστατικά βίας θα συνεχίζονται και θα εντείνονται.

*Η Θάλεια Θεοδωρίδη/Thalia Theodoridi, είναι Επικοινωνιολόγος Μ.Α., με εμπειρία στο branding τουριστικών επιχειρήσεων, καθώς και εκπαιδευτικών και πολιτιστικών οργανισμών, εκπαιδευτικός και Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων σε τμήματα Δημοσιογραφίας και Τουρισμού. Διευθύνει την επιστημονική ομάδα Σημειολόγιο Science & Culture Hub που δραστηριοποιείται στη διοργάνωση events σε θέματα αιχμής  και είναι content manager & producer στο Advanced Media Institute , thalia.theodoridi@gmail.com